To Μανιφέστο «Ύστατη έκκληση»

To Μανιφέστο «Ύστατη έκκληση»

Manifiesto Última llamada

Αυτή είναι παραπάνω από μια οικονομική και καθεστωτική κρίση: Είναι μια κρίση πολιτισμού.

Οι Ευρωπαίοι πολίτες, στη μεγάλη τους πλειονότητα, πιστεύουν ότι η σημερινή καταναλωτική κοινωνία μπορεί «να βελτιωθεί» (και πρέπει να το κάνει) στο μέλλον. Ταυτόχρονα, σημαντικό μέρος των κατοίκων του πλανήτη ελπίζουν ότι θα προσεγγίσουν τα δικά μας επίπεδα υλικής ευημερίας. Ωστόσο, το επίπεδο παραγωγής και κατανάλωσης επιτεύχθηκε μέσα από τη κατασπατάληση των φυσικών και ενεργειακών πόρων, και τη διάρρηξη των οικολογικών ισορροπιών της Γης.

Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι κάτι νέο. Οι πιο διορατικοί ερευνητές και οι επιστήμονες εκπέμπουν στοιχειοθετημένα σήματα κινδύνου από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 του εικοστού αιώνα: Αν συνεχιστούν οι παρούσες τάσεις μεγέθυνσης (στην οικονομία, στη δημογραφία, στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, στη παραγωγή ρύπων και στην αύξηση των ανισοτήτων) το πιο πιθανό αποτέλεσμα για τον εικοστό πρώτο αιώνα είναι η πολιτισμική κατάρρευση.

Σήμερα πληθαίνουν οι ειδήσεις που δείχνουν ότι ο δρόμος της μεγέθυνσης οδηγεί ήδη σε μια γενοκτονία σε αργή κίνηση. Η μείωση της διαθέσιμης φτηνής ενέργειας, τα καταστροφικά σενάρια κλιματικής αλλαγής και οι γεωπολιτικές εντάσεις για τους φυσικούς πόρους δείχνουν ότι οι τάσεις προόδου του παρελθόντος γίνονται κομμάτια.

Μπροστά σε αυτή τη πρόκληση δεν αρκούν οι διακοσμητικοί εξορκισμοί της αειφόρου ανάπτυξης, ούτε το απλό στοίχημα των οικολογικών τεχνολογιών, ούτε η υποτιθέμενη «πράσινη οικονομία» που καλύπτει την γενικευμένη εμπορευματοποίηση των φυσικών αγαθών και των οικοσυστημικών υπηρεσιών. Οι τεχνολογικές λύσεις, τόσο στην περιβαλλοντική κρίση όσο και στην ενεργειακή παρακμή, είναι ανεπαρκείς. Και επιπλέον, η οικολογική κρίση δεν είναι ένα επιμέρους ζήτημα αλλά είναι καθοριστικής σημασίας για όλες τις πτυχές της κοινωνίας: Διατροφή, μεταφορές, βιομηχανία, δόμηση, πολεμικές συγκρούσεις… Πρόκειται, σε τελική ανάλυση, για τη βάση της οικονομίας μας και της ζωής μας.

Έχουμε παγιδευτεί μέσα στην διεστραμμένη δυναμική ενός πολιτισμού που δεν λειτουργεί αν δεν μεγεθύνεται, και που όταν μεγεθύνεται καταστρέφει τις φυσικές βάσεις που τον κάνουν να υπάρχει. Η τεχνολατρική και αγορολατρική κουλτούρα μας ξεχνάει ότι από καταγωγής μας, εξαρτιόμαστε από τα οικοσυστήματα και είμαστε αλληλοεξαρτημένοι.

Ο πλανήτης δεν μπορεί να στηρίξει την παραγωγιστική και καταναλωτική κοινωνία. Έχουμε ανάγκη να δημιουργήσουμε ένα νέο πολιτισμό ικανό να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή ζωή σε ένα τεράστιο ανθρώπινο πληθυσμό (σήμερα, σε περισσότερους από 7,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους), που συνεχίζει να αυξάνεται και κατοικεί σε ένα κόσμο με φθίνοντες πόρους. Να γιατί θα είναι απαραίτητο να γίνουν ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής, στις μορφές της παραγωγής, στο σχεδιασμό των πόλεων και στη χωροταξική οργάνωση: Και πάνω από όλα, στις αξίες που διέπουν όλα τα παραπάνω. Χρειαζόμαστε μια κοινωνία που θα έχει για στόχο να επαναφέρει την ισορροπία με τη βιόσφαιρα, και που χρησιμοποιεί την έρευνα, την τεχνολογία, τον πολιτισμό, την οικονομία και την πολιτική για να προχωρήσει προς αυτή τη κατεύθυνση. Για να το πετύχουμε, μας χρειάζεται να κατορθώσουμε να ξεδιπλώσουμε όλη τη πολιτική φαντασία, την ηθική γενναιοδωρία και την τεχνική δημιουργικότητά μας.

Όμως αυτός ο Μεγάλος Μετασχηματισμός αντιμετωπίζει δυο τιτάνια εμπόδια: Την αδράνεια του καπιταλιστικού τρόπου ζωής και τα συμφέροντα των προνομιούχων ομάδων. Για να αποφύγουμε το χάος και τη βαρβαρότητα προς τις οποίες σήμερα κατευθυνόμαστε, έχουμε ανάγκη από μια βαθειά πολιτική ρήξη με την παρούσα ηγεμονία, και από μια οικονομία που έχει ως σκοπό την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών μέσα στα όρια που επιβάλει η βιόσφαιρα, και όχι η αύξηση του ιδιωτικού κέρδους.

Ευτυχώς, όλο και πιο πολλοί άνθρωποι αντιδρούν στις απόπειρες των ελίτ να τους κάνουν να πληρώσουν τα σπασμένα. Σήμερα, στο Ισπανικό Κράτος, η αφύπνιση της αξιοπρέπειας και της δημοκρατίας που προκάλεσε το κίνημα 15Μ (των Αγανακτισμένων) από την Άνοιξη του 2011, κυοφορεί μια συντακτική διαδικασία που γεννάει δυνατότητες για άλλες μορφές κοινωνικής οργάνωσης.

Ωστόσο, είναι αποφασιστικής σημασίας να συνειδητοποιήσουν τα εναλλακτικά σχέδια τις συνέπειες που έχουν τα όρια της μεγέθυνσης και να επεξεργαστούν πολύ πιο τολμηρές εναλλακτικές προτάσεις. Η καθεστωτική και η οικονομική κρίση θα μπορέσουν να ξεπεραστούν μόνο αν ξεπεραστεί ταυτόχρονα και η οικολογική κρίση. Με αυτή την έννοια, δεν αρκούν οι πολιτικές που γυρνάνε πίσω στις συνταγές του κεϋνσιανού καπιταλισμού. Αυτές οι πολιτικές μας οδήγησαν, στις δεκαετίες που ακολούθησαν το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, σε ένα επεκτατικό κύκλο που μας έφερε στο κατώφλι των ορίων του πλανήτη. Ένας νέος επεκτατικός κύκλος είναι ανέφικτος: Δεν υπάρχουν η υλική βάση, ούτε ο οικολογικός χώρος και οι φυσικοί πόροι που θα μπορούσαν να τον στηρίξουν.

Ο εικοστός πρώτος αιώνας είναι ο πιο αποφασιστικός αιώνας της ιστορίας της ανθρωπότητας. Θα αποτελέσει μια μεγάλη δοκιμασία για όλους τους πολιτισμούς και τις κοινωνίες, καθώς και για το ανθρώπινο είδος στο σύνολό του. Μια δοκιμασία στην οποία θα κριθεί η συνέχιση της παρουσίας μας πάνω στη Γη και η δυνατότητα να αποκαλούμε «ανθρώπινη» τη ζωή που θα είμαστε ικανοί να οργανώσουμε στη συνέχεια. Είμαστε αντιμέτωποι με την πρόκληση ενός μετασχηματισμού διαστάσεων ανάλογων με εκείνους των μεγάλων ιστορικών γεγονότων όπως η νεολιθική επανάσταση ή η βιομηχανική επανάσταση.

Προσοχή: το παράθυρο της ευκαιρίας κλείνει. Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν στο κόσμο πολλά κινήματα αντίστασης υπέρ της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης (η οργάνωση Global Witness κατέγραψε σχεδόν χίλιους περιβαλλοντολόγους που σκοτώθηκαν στα τελευταία δέκα χρόνια, ενώ αγωνίζονταν ενάντια σε εξορυκτικά και πετρελαϊκά σχέδια, ή υπερασπίζονταν τη γη και τα νερά τους). Έχουμε, όμως, το πολύ μία πενταετία για να οργανώσουμε μια πλατιά και σφαιρική συζήτηση για τα όρια της μεγέθυνσης και για να δημιουργήσουμε δημοκρατικά οικολογικές και ενεργειακές εναλλακτικές ικανές να είναι σοβαρές και βιώσιμες. Θα πρέπει να είμαστε ικανοί να συσπειρώσουμε μεγάλες πλειοψηφίες για μιαν αλλαγή οικονομικού, ενεργειακού, κοινωνικού και πολιτισμικού μοντέλου. Πέρα από το ότι πολεμάει τις αδικίες που οφείλονται στην άσκηση της εξουσίας και στη συσσώρευση του πλούτου, μιλάμε για ένα μοντέλο που αναγνωρίζει την πραγματικότητα, κάνει ειρήνη με τη φύση και κάνει δυνατή την ευζωία μέσα στα οικολογικά όρια της Γης.

Ένας πολιτισμός τελειώνει και πρέπει να οικοδομήσουμε έναν άλλο καινούργιο. Οι συνέπειες του να μην κάνουμε τίποτα — ή να κάνουμε πολύ λίγα — μας οδηγούν κατευθείαν στη κοινωνική, οικονομική και οικολογική κατάρρευση. Αλλά αν αρχίσουμε σήμερα, μπορούμε ακόμα να γίνουμε οι πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες μιας αλληλέγγυας και δημοκρατικής κοινωνίας που θα συμβιώνει ειρηνικά με τον πλανήτη.

Εικονογράφηση από τον El Roto, elroto@inicia.es.

 
Έχει γραφτεί σε διάφορα μέρη της Ιβηρικής Χερσονήσου, Βαλεαρίδες Νήσοι, Κανάριες Νήσοι, Θέουτα και Μελίγια στο καλοκαίρι του 2014.
Πλήρης κατάλογος υπογραφών εδώ: https://ultimallamadamanifiesto.wordpress.com/firmantes-iniciales .
Μετάφραση Γιώργος Μητραλιάς & Óscar-Aarón Rodríguez-Ruiz.
Στο κείμενο, όπου στο πρωτότυπο αναφέρεται ο όρος "crecimiento" ("growth" στα αγγλικά) έχει αποδοθεί στα ελληνικά με τον όρο "μεγέθυνση" και όχι "ανάπτυξη", που είναι εντελώς άλλη έννοια.  

Ακτές: 30 χρόνια ιδιωτικοποιήσεων της δημόσιας κτήσης

Ακτές: 30 χρόνια ιδιωτικοποιήσεων της δημόσιας κτήσης

Στη νομοθεσία μας, στον Αστικό Κώδικα και στο Σύνταγμα, υπάρχει μια ξεκάθαρη διάκριση ανάμεσα στη «δημόσια κτήση» -τακοινόχρηστα- και την ιδιωτική περιουσία του κράτους και των ΝΠΔΔ, όπως είναι και η Αυτοδιοίκηση.
Τα κοινόχρηστα δεν μπορούν να γίνουν αντικείμενα συναλλαγής [1], γιατί το κράτος δεν είναι ιδιοκτήτης, αλλά διαχειριστής που οφείλει να τα προστατεύει και να εξασφαλίζει την «κοινή χρήση». Αυτό ισχύει ακόμα κι αν παραχωρηθούν «ιδιαίτερα ιδιωτικά δικαιώματα», διατύπωση που αποτελεί ένα πρώτο «αγκάθι».
Ως κοινόχρηστα ορίζονται ενδεικτικά «ιδίως τα νερά με ελεύθερη και αέναη ροή, οι δρόμοι, οι πλατείες, οι αιγιαλοί, τα λιμάνια και οι όρμοι, οι όχθες πλεύσιμων ποταμών, οι μεγάλες λίμνες και οι όχθες τους» [2].
Τα παραπάνω διατυπώνονται και στο νόμο που ισχύει για τον αιγιαλό και την παραλία [3]. Στην παράγραφο 3 του άρθρου 2 του νόμου υπάρχει ένα δεύτερο «αγκάθι», η αναφορά στην εξυπηρέτηση του «υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος».
Αυτό το «υπέρτερο δημόσιο συμφέρον», -που υπάρχει και σε άλλους νόμους που αφορούν σε άλλα ζητήματα- επικαλούνται κατά κόρον οι μνημονιακές κυβερνήσεις, για το χωρίς προηγούμενο ξεπούλημα που γίνεται σήμερα. Δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις, το αποδέχθηκε και το Συμβούλιο της Επικρατείας. Ειδικά για το ΣτΕ, είναι ακόμα τραγικότερο το πισωγύρισμά του, αφού έχει το ίδιο δημιουργήσει πλούσια νομολογία, που αναγνωρίζει ως κοινόχρηστα -ειδικά στην περίπτωση των ακτών- τα παράκτια οικοσυστήματα [4] που εκτείνονται στην περιοχή του παλαιού αιγιαλού κι ακόμα παραπέρα, «αν τούτο επιβάλλεται από τη φύση τους».

Δεκαετία ’90 – Ήρθαν οι ιδιωτικοποιήσεις!
Δεν είναι τυχαίο που σε νόμους της προ της κρίσης εποχής, συναντούμε το «υπέρτερο δημόσιο συμφέρον», που αξιοποιούν σήμερα με τον πιο δραματικό τρόπο οι εφαρμοστικοί νόμοι των μνημονίων.
Το σύστημα του δικομματισμού ειδικά τη δεκαετία του ’90, δούλεψε μεθοδικά για να δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις εφαρμογής των ιδιωτικοποιήσεων με επίκλιση του δημοσίου συμφέροντος. Η στροφή στο νεοφιλευθερισμό και η κρατούσα πελατειακή πολιτική, έτσι ώστε να αποδέχεται η κοινωνία κάθε εξέλιξη -με τα ανταλλάγματα να λειτουργούν ως κίνητρα- οδηγούσε ήδη την κοινωνία να ανταποδίδει με ψήφους και να αποδέχεται την ανάθεση στους «καταλληλότερους»!

Τη δεκαετία του ΄90 είδαμε να δημιουργούνται Ανώνυμες Εταιρείες και να αντικαθιστούν φορείς του Δημοσίου, για λόγους –υποτίθεται- ευελιξίας. Οι Α.Ε. συχνά ξεκινούσαν τη ζωή τους με μια μόνο μετοχή, που ανήκε στο Δημόσιο. Για να πεισθούν οι εργαζόμενοι, που σχεδόν πάντα ήταν αντίθετοι και απαντούσαν με απεργίες, τους υποσχόταν συλλογικές συμβάσεις με υψηλότερους μισθούς και άλλα προνόμια. Έτσι δημιούργησαν τα «ρετιρέ» που τα χρόνια της κρίσης λοιδωρήθηκαν με τον πιο άγριο τρόπο από τους ίδιους που τα δημιούργησαν, που δε δίστασαν να στρέψουν όλη την κοινωνία εναντίον τους.
Κάθε νέα Α.Ε. απαλλασσόταν από την υποχρέωση εφαρμογής της νομοθεσίας του δημόσιου τομέα, όχι μόνο στα εργασιακά, αλλά και στις μελέτες, στα έργα, στις προμήθειες και δημιουργούσε δικούς της κανονισμούς, με όριο μόνο τους κανόνες των ευρωπαϊκών οδηγιών, που κι αυτές τις ερμήνευαν σύμφωνα με τα συμφέροντα των ντόπιων «κοινωνικών εταίρων», δηλαδή των φορέων των μεγάλων επιχειρίσεων κάθε τομέα.

Έτσι έφτιαξαν τις μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες, που μετριούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού κι έκλεισαν πάρα πολλές από τις μικρές.
Έτσι, άνοιξαν το δρόμο στους ευρωπαϊκούς κολοσσούς για τη μελέτη και την κατασκευή μεγάλων έργων, κυρίως τη δεκαετία του 2000, με όχημα το «επείγον» της υλοποίησης της «εθνικής ιδέας» των Ολυμπιακών Αγώνων.
Σταδιακά, για κάποιες από τις Α.Ε., αποφασιζόταν να πουληθούν πακέτα μετοχών τους, ή και να μπουν στο χρηματιστήριο.

Έτσι προχώρησαν οι ιδιωτικοποίησεις των τηλεπικοινωνιών και της ενέργειας.
Έτσι, έγιναν Α.Ε. τα 10 λιμάνια της χώρας.
Άλλες Α.Ε. οδηγήθηκαν στο ΤΑΙΠΕΔ - ανάμεσα σ’ αυτές και το λιμάνι Ηρακλείου- κι άλλες διαλύθηκαν ή συγχωνεύτηκαν για ν’ αφήσουν ευρύτερο χώρο δράσης στον ιδιωτικό τομέα, όχι βέβαια των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που κάθε μέρα κλείνουν, αλλά στις μεγάλες επιχειρήσεις που σήμερα οργανώνουν το μέλλον τους σύμφωνα με τα νέα δεδομένα, με πρώτη μέριμνά τους τη δέσμευση της γης.

Δεκαετία ’90 – Ιδιαίτερα ιδιωτικά δικαιώματα στις ακτές
Επιστρέφοντας στο θέμα των ακτών και του νομοσχεδίου για τον αιγιαλό.
Η κυβέρνηση φαίνεται σήμερα να κάνει πίσω.
Ο υπουργός δήλωσε πως δε χρειάζεται ν’ αλλάξει τώρα ο νόμος, ως προς τις χρήσεις του αιγιαλού, αλλά μόνο ως προς τον τρόπο που θα καθορίζεται.
Είναι μια νίκη μετά από την πολύ μεγάλη αντίδραση που δημιουργήθηκε;
Αναμφισβήτητα είναι μια νίκη. Και είναι αναγκαίο να μην υποβαθμίζουμε αυτό που κατακτούμε κάθε φορά, μέσα από το συσχετισμό δυνάμεων που δημιουργείται.
Πρέπει όμως και να γνωρίζουμε τι ακριβώς συμβαίνει.

Για κάθε σοβαρό θέμα, τομέα πολιτικής, υπάρχει ένας «νόμος πλαίσιο». Τέτοιος νόμος είναι κι αυτός που ισχύει για τον αιγιαλό και την παραλία.
Υπάρχει και μια γενική τακτική των κυβερνώντων να «αλλώνουν» το πνεύμα των νόμων, από την επόμενη μέρα της ψήφισής τους, για ότι περιλαμβάνουν και δεν βολεύει. Αυτό γίνεται με δύο τρόπους.
Ο ένας είναι να τροποποιούν επί μέρους άρθρα τους.
Ο δεύτερος είναι, να περνούν μέσα από άλλους νόμους «ειδικά καθεστώτα», που ανατρέπουν τελείως τη φιλοσοφία τους.
Κάποια στιγμή όμως, τους χρειάζεται να συγκεντρώσουν όλες αυτές τις αλλαγές σε ένα νέο «νόμο πλαίσιο» για να τις ισχυροποιήσουν, έτσι ώστε ο νόμος να αντέχει σε πιθανές προσφυγές. Παράλληλα, κεφαλαιοποιούν το «νέο πνεύμα» και το κατοχυρώνουν στην κοινωνική συνείδηση.
Αυτό επιχείρησαν με το νέο νόμο για τον αιγιαλό και την παραλία.
Αυτό σταματήσαμε με τις αντιδράσεις μας.
Μένουν πρός το παρόν σ’ αυτά που έχουν ήδη περάσει με άλλους νόμους, αλλά αυτά δεν είναι καθόλου λίγα...

Ήδη από το 1991, με Προεδρικό Διάταγμα [5] είχαν επιτρέψει προνομιακά για τις τουριστικές εγκαταστάσεις της Κρήτης, της Ρόδου, της Κέρκυρας και της Χαλκιδικής, να μπορούν να τοποθετούν τα κτίρια μέχρι τη γραμμή παραλίας και όχι σε απόσταση απ’ αυτήν, όπως ίσχυε για οποιοδήποτε άλλο κτίσμα.
Η μεγάλη τομή όμως για την απόδοση «ιδιαίτερων ιδιωτικών δικαιωμάτων» πάνω στις ακτές έγινε το 1993, με το Ν. 2160/93.
Ο νόμος αυτός, επέτρεψε για πρώτη φορά στα χρονικά, να μπορούν να κατασκευάζονται Μαρίνες από ιδιώτες, με χαρακτηριστικά ίδια με αυτά που μέχρι τότε ίσχυαν μόνο για τα ΝΠΔΔ, Λιμενικά Ταμεία και ΕΟΤ.
Αυτό σήμαινε, ότι οι ιδιώτες μπορούσαν να δημιουργήσουν οικόπεδα με προσχώσεις και, αφού καθοριστεί «χερσαία ζώνη λιμένος», -δηλαδή ζώνη αποκλειστικής αρμοδιότητας του φορέα διαχείρισης- να κτίσουν πάνω σ’ αυτά εγκαταστάσεις, υποστηρικτικές της Μαρίνας. Μπορούσαν ακόμα και να επωφεληθούν –με δική τους δαπάνη- από αναγκαστικές απαλλοτριώσεις στην ακτή υπέρ του Δημοσίου και να τις εντάξουν στη χερσαία ζώνη του λιμανιού.
Ο χώρος θα ήταν παραχωρημένος με σύμβαση μεταξύ Δημοσίου και ιδιωτών και η κυριότητα θα παρέμενε στο Δημόσιο.
Μιλούμε δηλαδή για μια πρώτη απόπειρα εφαρμογής, αυτού που συμβαίνει σήμερα με το ΤΑΙΠΕΔ, με τη διαφορά ότι σήμερα ό,τι περνάει στο ΤΑΙΠΕΔ δεν επανέρχεται ποτέ στο Δημόσιο!

Χωροθέτηση Μαρινών ως Περιοχών Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης
Με τον ίδιο νόμο, η Βουλή «χωροθέτησε» 16 Μαρίνες, χωρίς ώριμες μελέτες, ανάμεσα σ’ αυτές τη Μαρίνα στον κόλπο του Δερματά στο Ηράκλειο.
Έτσι κι αλλιώς, ο νόμος προέβλεπε, πρώτα να γίνεται η χωροθέτηση και μετά οι μελέτες, περιβαλλοντικές και τεχνικές!
Σε παράρτημα του νόμου δόθηκαν οι χρήσεις γης και οι όροι δόμησης για κάθε Μαρίνα. Για το Ηράκλειο το έργο είναι θηριώδες! Οι προσχώσεις δημιουργούν οικόπεδα σε όλη την έκταση του κόλπου και πολύ έξω απ΄αυτόν και οι χρήσεις γης περιλαμβάνουν ξενοδοχεία, εμπορικές δραστηριότητες, εστιατόρια, ταβέρνες, κέντρα διασκέδασης και αθλητικές εγκαταστάσεις. Ο συντελεστής δόμησης έχει οριστεί στο 0,40, η κάλυψη στο 0,20, το ύψος των κτιρίων έως και 16 μ. και η ελάχιστη απόσταση από τη θάλασσα έως και μηδενική!
Σε τελική ανάλυση μιλούμε για μια νέα παραθαλάσσια πόλη, βόρεια από το ιστορικό κέντρο και το ενάλιο τείχος!
Πρόκειται για το ίδιο έργο που προκήρυξε το 2006 ο Οργανισμός Λιμένος Ηρακλείου για υποδοχή μέγκα-γιώτς, με δομήσιμη επιφάνεια 10.000 μ2 για κατοικίες, καταστήματα, γραφεία, μονάδες αναψυχής, κτίρια πολιτιστικών λειτουργιών και χώρους στάθμευσης. Στο έργο αυτό άσκησε προσφυγή ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων.

Στη χωροθέτηση της Μαρίνας στον κόλπο του Δερματά με το γαλάζιο νόμο του 1993, τι αντιπαράθεσε ο πράσινος Δήμος Ηρακλείου το 1994;
Ένα άλλο φαραωνικό έργο πάνω σε προσχώσεις, μια χερσόνησο μέσα στη θάλασα –πόλο τουρισμού, αθλητισμού, πολιτισμού και εμπορίου, με μαρίνα 500-600 σκαφών και παραθεριστικές κατοικίες- στις εκβολές του Γιόφυρου, ακριβώς στη θέση που βρίσκεται σήμερα το έργο της εκβολής. Αυτό πρότεινε η μελέτη «Θαλάσια & χερσαία έργα εξυγιάνσεως, διαμορφώσεως & αξιοποιήσεως δυτικών ακτών πόλεως Ηρακλείου», που είχε αναθέσει ο Δήμος.
Εδώ, μιλούμε πάλι για μια νέα παραθαλάσσια πόλη, βόρεια από τη δυτική παραλιακή και τα έργα που έχει κατασκευάσει σήμερα ο Δήμος, από το Γιόφυρο μέχρι την περιοχή του Καράβολα.

Πρόκειται επί της ουσίας για έργα Περιοχών Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (ΠΟΤΑ), με χαρακτηριστικά ακόμα χειρότερα. Η διαφορά ανάμεσα στις ΠΟΤΑ και σε τέτοιου είδους Μαρίνες, είναι ότι στις Μαρίνες έχουμε πολεοδόμηση σε γήπεδα που δεν υπάρχουν, αλλά δημιουργούνται κατά ένα μέρος τους ή και στο σύνολό τους με προσχώσεις σε θέσεις όπου πριν ήταν θάλασσα.
Το γεγονός αυτό, αποτελεί την πιο ακραία περίπτωση απόκτησης προσόδου από τη γη, αφού δεν πρόκειται απλά για αύξηση της υπεραξίας της γης, αλλά για «δημιουργία» γης που ευθύς εξ αρχής είναι υπερτιμημένη! Πολύ περισσότερο όταν δεν πρόκειται για γη σε αδόμητη περιοχή αλλά στην πόλη, όπου οι αξίες γης είναι ήδη υπερτιμημένες!

Κι ενώ έτσι είχαν τα πράγματα με τα success story της δεκαετίας του ΄90, το μοναδικό ζήτημα για πολλούς Ηρακλειώτες ήταν, όχι η ουσία αυτού που σχεδιαζόταν, αλλά το αν η Μαρίνα έπρεπε να γίνει στο Δερματά ή στο Γιόφυρο!
Και κάτι ακόμα: πόσο οπισθοδρομικοί είμαστε όσοι διαφωνούσαμε και με τα δύο!
Έτσι, δεν διεκδικήθηκε να κατασκευαστεί το πάρα πολύ απλούστερο έργο επέκτασης της Μαρίνας μέσα στο λιμάνι Ηρακλείου, ασύγκριτα οικονομικότερο, χωρίς προσχώσεις και άλλες εγκαταστάσεις και προφανώς, χωρίς υπερκέρδη.

Τα έργα αυτά δεν κατασκευάστηκαν, όμως δεν ξέρουμε ποιά στιγμή μπορεί να επανέλθουν στο προσκήνιο. Η νομοθεσία υπάρχει και «βελτιώνεται», μέσα από τις διάφορες «μεταρρυθμίσεις». Ειδικά η μεταρρύθμιση του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού, γενικεύοντας προβλέψεις που αρχικά υπήρχαν μόνο για τις λεγόμενες «Στρατηγικές Επενδύσεις», επιτρέπει ανά πάσα στιγμή, με ένα Ειδικό Χωρικό Σχέδιο, να χωροθετηθεί ένα τέτοιο συγκρότημα.
Ο κίνδυνος είναι μεγάλος, αφού το «ευαγγέλιο» που εφαρμόζουν σήμερα, η μελέτη Mac Kinsey που χρηματοδοτήθηκε από το ΣΕΒ και τις τράπεζες και αποτελεί μπούσουλα για την ανάπτυξη, και οδηγό για το ΣΕΣ, -το νέο ΕΣΠΑ- πριμοδοτεί για τον τομέα του τουρισμού, ΠΟΤΑ, Μαρίνες και τουρισμό στα αστικά κέντρα [6].

Χωροθέτηση ξενοδοχειακών λιμένων – Η χρήση ακτής ως «δικαίωμα»
Αν όμως αυτά τα έργα δεν κατασκευάστηκαν, κυρίως λόγω του μεγάλους κόστους τους και της προσφιλούς τακτικής των επενδυτών να προτιμούν έτοιμα έργα που έχουν πληρωθεί από πόρους του Δημοσίου, κάποια άλλα έργα που προβλεπόταν από το νόμο του 1993, όχι μόνο κατασκευάστηκαν αλλά και εδραίωσαν τηναποκλειστική χρήση ακτών από ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις.
Πρόκειται για τη δυνατότητα δημιουργίας «ξενοδοχειακών λιμένων», «για την εξυπηρέτηση της πελατείας τους» (Σ.Σ. τι είδους εξυπηρέτηση;), «εξαιρουμένων των προστατευόμενων περιοχών» (Σ.Σ. ποιές περιοχές προστατεύονται; ειδικά στην Κρήτη καμία!) με δυναμικότητα ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής που δεν θα υπερβαίνει ποσοστό δέκα τοις εκατό (10%) του αρίθμού των δωματίων της ξενοδοχειακής μονάδας, για ξενοδοχεία άνω των 200 δωματίων που απέχουν πάνω από 1 χλμ. από υφιστάμενο λιμένα αναψυχής.

Τέτοια έργα κατασκευάστηκαν και άλλα προγραμματίζονται.
Επειδή όλοι ξέρουμε ότι οι πελάτες των ξενοδοχείων στην Κρήτη δεν καταφθάνουν με ιστιοφόρα, μπορούμε να καταλάβουμε -κι έτσι έχει γίνει-, ότι η εξυπηρέτηση της πελατείας τους αφορά στην αποκλειστική χρήση παραλίας, που δημιουργείται ακόμα κι εκεί όπου πριν υπήρχαν βράχια, με την κατάλληλη προστασία από προβλήτες που κόβουν τον κυματισμό της θάλασσας όταν φυσάει.
Η ζημιά όμως δεν περιορίζεται σ΄αυτό.
Η μεγάλη ζημιά είναι ότι σιγά σιγά πέρασε -και με το νόμο του 1993 διασφαλίστηκε- ότι αποτελεί «δικαίωμα» η ιδιωτική αποκλειστική χρήση των ακτών για τουριστικούς σκοπούς και η κατασκευή έργων πάνω σ’ αυτές. Έτσι, «νόμιμα» ή εντελώς αυθαίρετα, μικροί μεγάλοι επιχειρηματίες του τουρισμού, φορείς όπως δήμοι και τοπικοί σύλλογοι, άρχισαν να διεκδικούν και να ασκούν το υποτιθέμενο δικαίωμα αλλοίωσης των παραλιών, με τσιμέντωμα, εκβραχισμούς, έργα «προστασίας» από τον άνεμο.
Ακόμα και ακαδημαϊκοί μπήκαν στη διαδικασία να προτείνουν τρόπους «δημιουργίας παραλιών» με προσαμμώσεις και τεχνητούς υφάλους για ανακοπή του κυματισμού.
Το χειρότερο είναι ότι τόσο η εμπορευματοποίηση όσο και η συνολική επέμβαση και αλλοίωση της ακτογραμμής έγινε αποδεκτή από μεγάλη μερίδα της κοινωνίας, που προσαρμόστηκε στο νέο τρόπο ζωής κάνοντας διακοπές σε οργανωμένους χώρους, ή συνεχίζοντας να αναζητά παρθένες παραλίες, που όλο και λιγοστεύουν.

Υπάρχει όμως μια μεγάλη μερίδα της κοινωνίας που σήμερα όλο και αυξάνει, που δεν έχει τη δυνατότητα να το κάνει αυτό.
Αναζητά χώρο για ένα μπάνιο στο υποβαθμισμένο «Λίντο», όπου σχεδιάζεται η «αξιοποίηση» -δηλαδή η εμπορευματοποίηση- του περιβάλλοντα χώρου του Παγκρητίου Σταδίου. Αναζητά χώρο στον Καρτερό, που ξεβράζει σκουπίδια μέχρι να βρεθεί ο επενδυτής του ΤΑΙΠΕΔ που θα φροντίσει να πάψει αυτό, αλλά μαζί θα φροντίσει να πάψει και η πρόσβαση των κατοίκων του πολεοδομικού συγκροτήματος Ηρακλείου στην παραλία. Το ίδιο σχεδιάζουν και για την -προς το παρόν- ελεύθερη παραλία της πρώην αμερικάνικης βάσης Γουρνών.
Κάθε Αύγουστο στην Ελούντα διαδηλώνουν για τον ολοκληρωτικό πλέον αποκλεισμό των κατοίκων, των επισκεπτών τους και των πελατών των ενοικιαζόμενων δωματίων, από τις παραλίες.
Μέχρι πότε θ’ αντέξουν να το κάνουν αυτό μόνοι, αν δε βρεθούμε να το κάνουμε πολλοί μαζί, για όλες τις ακτές;
Αν δεν επιβάλλουμε ως πραγματικό «υπέρτερο δημόσιο συμφέρον», το κοινωνικό συμφέρον;

Ηράκλειο, 30 Ιουλίου 2014
Βάννα Σφακιανάκη
Αρχιτέκτων

Το κείμενο αποτελεί εισήγηση στην εκδήλωση: «Πωλείται η χώρα και το μέλλον μας! Εμείς τι κάνουμε;», 30 Ιουλίου 2014, Ηράκλειο, Πλατεία Νικαίας, Διοργάνωση ΣυΡιζΑ, Ο.Μ Μασταμπά - Ατσαλένιου.

Σημειώσεις:
[1] Αστικός Κώδικας, άρθρο 966
[2] Αστικός Κώδικας άρθρο 967.
[3] άρθρο 2, παρ. 1,2,3 Ν. 2971/2001
1. Ο αιγιαλός, η παραλία, η όχθη και η παρόχθια ζώνη είναι πράγματα κοινόχρηστα και ανήκουν κατά κυριότητα στο Δημόσιο, το οποίο τα προστατεύει και τα διαχειρίζεται
2. Η προστασία του οικοσυστήματος των ζωνών αυτών είναι ευθύνη του Κράτους.
3. Ο κύριος προορισμός των ζωνών αυτών είναι η ελεύθερη και ακώλυτη πρόσβαση προς αυτές. Κατ' εξαίρεση ο αιγιαλός, η παραλία, η όχθη και η παρόχθια ζώνη μπορούν να χρησιμεύσουν για κοινωφελείς περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς σκοπούς και για απλή χρήση της παραγράφου 1 του άρθρου 13, καθώς επίσης και για την εξυπηρέτηση υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος.
[4] ΣτΕ 3346/1999
[5] Π.Δ. 30.6.91/23.7.91, ΦΕΚ 474 Δ της 23.7.91
[6] «Η Ελλάδα 10 χρόνια μπροστά»
http://www.sev.org.gr/Uploads/pdf/Greece_10_Years_Ahead_Executive_summary_Greek_version_small.pdf

Η χρεοκοπία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ

Η χρεοκοπία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ

Άρθρο του Β. Νομικού, ηλεκ/γου μηχανικού

1. Η ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η απελευθέρωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας (ΗΕ) και φυσικού αερίου (ΦΑ) στην Ευρώπη ξεκινά από τη δεκαετία του ’90 και συμπίπτει με μια ριζική αλλαγή στην ενεργειακή πολιτική της ΕΕ υπέρ των ΑΠΕ, τη χρήση του ΦΑ για ηλεκτροπαραγωγή, και του διασυνοριακού εμπορίου ενεργειακών αγαθών. Απώτερος στόχος, η δημιουργία μιας κοινής Ευρωπαϊκής αγοράς με ενιαίους κανόνες για όλες τις χώρες μέλη, η οποία θα διέπεται από το πνεύμα του ανταγωνισμού και της ελεύθερης αγοράς.

Η τάση προς ιδιωτικοποίηση των ενεργειακών κλάδων στηρίχτηκε από μια σειρά τεχνολογικούς και πολιτικούς παράγοντες. Σε ότι αφορά την τεχνολογία, μειώθηκε το κόστος κατασκευής των απαραίτητων υποδομών ενώ η ανάπτυξη των ΑΠΕ έδωσε τη δυνατότητα υλοποίησης εγκαταστάσεων “διεσπαρμένης παραγωγής”, δηλαδή την κατασκευή πολλών μικρών σταθμών παραγωγής ΗΕ κοντά στα κέντρα κατανάλωσης. Οι μονάδες αυτές, δεν εξαρτώνται από κάποιο ορυκτό καύσιμο, είναι αυτοματοποιημένες, η συντήρηση και η λειτουργία τους χρειάζεται ελάχιστο προσωπικό.

Σε ότι αφορά την οικονομία, η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση κεφαλαίου στο χρηματοπιστωτικό κλάδο, μείωσε το κόστος δανεισμού για την υλοποίηση επενδύσεων μεγάλης κλίμακας. Σε ότι αφορά το πολιτικό σκέλος, οι ιδιωτικοποιήσεις στο χώρο της ενέργειας συνέπεσαν με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, τη μαζική εισαγωγή Ρωσικού ΦΑ στις βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες, την κυριαρχία του φιλελευθερισμού και την κατάργηση των κοινωνικών συμβολαίων. Ιστορικά, η πρώτη ιδιωτικοποίηση στο χώρο της ενέργειας έγινε στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 από τη Θάτσερ, σαν απάντηση στην απεργία των ανθρακωρύχων στη Μ. Βρετανία.

Η τάση για ιδιωτικοποίηση αποτυπώθηκε στις Ευρωπαϊκές Οδηγίες 1996/92/ΕΚ και 2001/77/ΕΚ για την απελευθέρωση των αγορών ΗΕ και ΦΑ και την Οδηγία 2009/28/ΕΚ για την προώθηση των ΑΠΕ και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Οι Οδηγίες αυτές έθεταν ως όρο συμμόρφωσης τη δημιουργία μιας ανταγωνιστικής αγοράς (περισσότεροι του ενός παικτών πέραν του κρατικού μονοπωλίου) καθώς και τον λογιστικό ή και ιδιοκτησιακό διαχωρισμό (unbundling) των καθετοποιημένων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε όλο το φάσμα της ενεργειακής αγοράς (παραγωγή – μεταφορά – διανομή).

Σε όλη την ΕΕ, πολιορκητικός κριός της ιδιωτικοποίησης ήταν οι ΑΠΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ενέργειας, καθορίζοντας ad hoc το ενεργειακό ισοζύγιο κάθε χώρας και επιβάλλοντας βαριές κυρώσεις σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, υπέδειξαν στις εθνικές κυβερνήσεις την οικονομική στήριξη και την με κάθε τρόπο διευκόλυνση επενδύσεων ΑΠΕ (περιβαλλοντικοί όροι, απαλλοτριώσεις κλπ). Για να διευκολύνει τη μετάβαση στην ελεύθερη αγορά ο δημόσιος τομέας αποκλείστηκε – οι επενδύσεις ΑΠΕ πρέπει να είναι ιδιωτικές επενδύσεις και όχι π.χ. ασφαλιστικά ταμεία ή υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Χωρίς την αθρόα χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τον χαρακτηρισμό των επενδύσεων ως “εθνικής σπουδαιότητας” και, κυρίως, την εισαγωγή των εγγυημένων τιμών (Feed in Tariff - FiT) που θα αναλυθούν παρακάτω, το όραμα της “πράσινης ανάπτυξης” δε θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα.

Πρέπει να διευκρινιστεί ότι, τουλάχιστον ως τώρα, η ΕΕ δεν επιβάλει ρητά την πώληση κρατικών επιχειρήσεων αλλά τη δημιουργία μη ρυθμιζόμενων από το κράτος αγορών. Κάθε χώρα μέλος μπορεί να προβεί στις δικές της εθνικές νομοθετικές ρυθμίσεις προκείμενου να δημιουργήσει μια ανταγωνιστική αγορά στο εσωτερικό της. Η ιδιωτικοποίηση έρχεται έμμεσα καθώς τα κρατικά μονοπώλια πρέπει σταδιακά να αφήσουν ελεύθερο χώρο για τα ιδιωτικά κεφάλαια. Βασικό επιχείρημα για τα παραπάνω είναι ότι με την απουσία ανταγωνισμού το κρατικό μονοπώλιο μεταφέρει στο κοινωνικό σύνολο και στον κρατικό προϋπολογισμό “κρυμμένα” κόστη παραγωγής, έχει υψηλό λειτουργικό κόστος και συμβάλλει στη διόγκωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, εμποδίζει την είσοδο κεφαλαίων στην αγορά, , λειτουργεί με αδιαφάνεια, είναι έρμαιο των συνδικάτων κοκ.

Στον αντίποδα των παραπάνω βρίσκεται η αντίληψη ότι η αντιμετώπιση ως εμπορεύματος ενός ζωτικού αγαθού, όπως είναι η ενέργεια, δεν μπορεί παρά να αποτελέσει πεδίο κερδοσκοπίας από πλευράς του κεφαλαίου. Η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων επιχειρήσεων ενέργειας σημαίνει εκποίηση δημόσιας περιουσίας και περιορισμό εθνικής κυριαρχίας, συνοδεύεται από οικονομικά σκάνδαλα, μεγάλες ανατιμήσεις εις βάρος του καταναλωτή, συμπίεση των εργατικών δικαιωμάτων και αμοιβών, συμβάλλει στη διόγκωση της οικονομικής ύφεσης με ότι αυτό συνεπάγεται.

Σήμερα, στις περισσότερες χώρες της ΕΕ οι εταιρίες ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου έχουν στον ένα ή άλλο βαθμό ιδιωτικοποιηθεί είτε μέσω χρηματιστηρίου είτε με άμεση πώληση σε κάποια funds. Σχεδόν 100% ιδιωτικοποιημένη είναι η ενεργειακή αγορά στη Μ. Βρετανία. Στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Ελλάδα) οι αντίστοιχες εταιρίες έχουν ιδιωτικοποιηθεί (ή βρίσκονται σε διαδικασία ιδιωτικοποίησης) σε ποσοστό άνω του 50%. Αντίθετα, σε πολλές βόρειες χώρες που διαθέτουν κοιτάσματα ΦΑ και υδροηλεκτρικούς ή πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής (Σκανδιναβικές χώρες, Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία και αλλά και σε μεγάλο ποσοστό στη Γερμανία) το Δημόσιο εξακολουθεί να ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών αγορών.

Η Ευρωπαϊκή ήπειρος με τις περιορισμένες ενεργειακές πηγές (άνθρακας και πυρηνική ενέργεια) έχει γίνει ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ΦΑ ενώ ταυτόχρονα επένδυσε, και συνεχίζει να επενδύει, στην ανάπτυξη των πανάκριβων, αμφισβητούμενων και όχι και τόσο φιλικών στο περιβάλλον ΑΠΕ, Διάγραμμα 1. Το κόστος ενέργειας έχει εκτοξευθεί στα ύψη πράγμα που καθιστά την Ευρωπαϊκή βιομηχανία ολοένα και λιγότερο ανταγωνιστική ως προς τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ιαπωνία, Πίνακας 1.

Διάγραμμα 1: παραγωγή ΗΕ ανά τύπο καυσίμου στην ΕΕ, περίοδος 1990 – 2009.
Πηγή : http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/gross-electricity-production-by-fuel-4

Πίνακας 1: κόστος ενέργειας στο βιομηχανικό τομέα ως ποσοστό του ΑΕΠ και σε €/kWh. Πηγές: ΙΕΑ, Eurostat

Σε πληθώρα μελετών και αναλύσεων εκφράζεται έντονος προβληματισμός για το ενεργειακό μέλλον της ΕΕ καθώς τα επιχειρήματα της “πράσινης ανάπτυξης” φαίνεται να ξεθωριάζουν λόγω της παρατεταμένης οικονομικής ύφεσης στη ζώνη του ευρώ αλλά και τεχνολογικών καινοτομιών όπως η δυνατότητα εξόρυξης πετρελαίου και ΦΑ από σχιστολιθικά πετρώματα στις ΗΠΑ που σηματοδοτούν μια σταθεροποίηση ή και πτώση των τιμών των ορυκτών καυσίμων μέχρι το 20301.

2. Η απελευθέρωση της αγοράς ΗΕ στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, η απελευθέρωση της αγοράς ΗΕ έγινε σε συμμόρφωση των Ευρωπαϊκών Οδηγιών. Οι ΑΠΕ ήταν ο πολιορκητικός κριός της απελευθέρωσης και μάλιστα με στοιχεία “λαϊκού καπιταλισμού” καθώς, μέχρι και το 2009, ήταν ενταγμένες στους αναπτυξιακούς νόμους και στηρίχτηκαν σε δημόσιες επιχορηγήσεις ιδιωτικών επενδύσεων, σε ποσοστό μέχρι και 40%.

Το νομοθετικό πλαίσιο ήταν δαιδαλώδες (Ν. 2244/94, Ν. 2773/99, Ν. 3851/2010 γνωστός και ως νόμος Μπιρμπίλη, Ν. 4001/2011), μεταβάλλονταν συνέχεια υπέρ των επενδυτών και εις βάρος της ΔΕΗ Α.Ε. και εξαρχής ήταν προσανατολισμένο στην εξασφάλιση των επενδύσεων και της κερδοφορίας των ιδιωτικών κεφαλαίων.

Παρόλα αυτά, μέχρι την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης, η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ ΔΕΝ ήταν στην ατζέντα των κυβερνήσεων Σημίτη – Καραμανλή. Αυτό οφείλεται, ίσως, στο ότι οι κυβερνήσεις είχαν κάποια επίγνωση της πραγματικά στρατηγικής σημασίας που παίζει η ΗΕ για τη χώρα. Αφετέρου, όπως θα αναλυθεί και στη συνέχεια, το όλο σύστημα βασίζονταν τόσο στο δανεισμό – με κρατική εγγύηση – της ΔΕΗ Α.Ε. (που κάλυπτε τις “τρύπες” που δημιουργούσε η λειτουργία της αγοράς) όσο και στη διαρκή ανατίμηση των τιμολογίων λιανικής. Νέα “ενεργειακά” τζάκια εμφανίστηκαν με την ισχυροποίηση κατασκευαστικών ομίλων, την είσοδο πολυεθνικών κολοσσών και τον αθρόο δανεισμό από τις ελληνικές και ξένες τράπεζες.

Μέχρι τα Μνημόνια, η αγορά ΗΕ στην Ελλάδα ΔΕΝ ήταν πλήρως απελευθερωμένη καθώς:

• Η τιμή λιανικής καθορίζονταν από το Υπουργείο Οικονομικών. Από την 1η Ιουλίου 2013 το κόστος ηλεκτροπαραγωγής (χονδρική) έχει μεταφερθεί πλήρως στους καταναλωτές (λιανική).
• Όσο η ΔΕΗ Α.Ε. διαθέτει πλούσιο ενεργειακό μίγμα (μονοπώλιο στα κοιτάσματα λιγνίτη και στους μεγάλους υδροηλεκτρικούς σταθμούς – ΥΗΣ) κανείς ιδιώτης δεν μπορεί να παράγει ενέργεια σε πραγματικά ανταγωνιστικές τιμές.

Η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ Α.Ε. τέθηκε ως βασικός όρος στο Επικαιροποιημένο Πρόγραμμα του Μνημονίου (Αύγουστος 2010). Με το ΦΕΚ Α168/24-07-2013 η πώληση τουλάχιστον του 30% της ΔΕΗ Α.Ε. και του 66% του δικτύου μεταφοράς (ΑΔΜΗΕ Α.Ε.) έγινε νόμος του κράτους. Τα χρονοδιαγράμματα που προβλέπονται είναι ασφυκτικά και η πώληση πρέπει να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2014.

2.1 The Greek model: Τυχοδιωκτισμός, κερδοσκοπία και απουσία Ενεργειακού Σχεδιασμού

Η απορρύθμιση της Ελληνικής αγοράς ηλεκτρισμού την περίοδο 2001 - 2012 και η μαζική είσοδος επενδυτών άλλαξε ριζικά το ηλεκτρικό ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. Η εγκατεστημένη ισχύς των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής στο διασυνδεδεμένο σύστημα (πλην νησιών) για το 2012 δίνεται στον Πίνακα 2 ενώ το Διάγραμμα 2 δίνει μια σύγκριση του ενεργειακού μίγματος (σε ποσοστό %) που χρησιμοποιήθηκε για ηλεκτροπαραγωγή για τα έτη 2004 και 2012.

Πίνακας 2: Εγκατεστημένη Ισχύς μονάδων (MW) ηλεκτροπαραγωγής (ΔΕΗ + ιδιώτες) στο Ελληνικό Σύστημα (Πηγή: ΛΑΓΗΕ, Συνοπτικό Πληροφοριακό Δελτίο Δεκέμβριος 2012)

Σε ότι αφορά τις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής του Πίνακα 2, το σύνολο των λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών σταθμών ανήκει ακόμα στη ΔΕΗ Α.Ε. Σε μεγάλες κοινοπραξίες Ελληνικών και πολυεθνικών επιχειρηματικών ομίλων ανήκει το σύνολο σχεδόν των σταθμών ΑΠΕ (ΓEK ΤΕΡΝΑ Α.Ε. - Gaz De France Suez, Ρόκας – Ibedrola, Όμιλος ΕΛ.ΠΕ. – EDISON Italy) και περισσότερο από το 50% της εγκατεστημένης ισχύος σταθμών ΦΑ, (ΓEK ΤΕΡΝΑ Α.Ε., ΑΚΤΩΡ – Μπόμπολας, Όμιλος ΕΛ.ΠΕ. – EDISON Italy, ΕΝΕL Ιταλία – Κοπελούζος, EdF France κλπ ).

Το ΦΑ που εισάγεται στην Ελλάδα, έχει την υψηλότερη τιμή σε όλη την ΕΕ και μια από τις υψηλότερες τιμές σε όλο τον κόσμο, παράμετρος που από την πρώτη στιγμή έκανε προβληματική τη βιωσιμότητά τους (13,27 €/GJ σε σύγκριση με τα 10,55 €/GJ που είναι ο μέσος όρος της ευρωζώνης2).

Συγκρίνοντας τον Πίνακα 2 (ισχύς) και το Διάγραμμα 1 (ενέργεια), διαπιστώνεται μια δραστική μείωση της λιγνιτικής παραγωγής προς όφελος της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ και ΦΑ για την περίοδο 2004-2012. Εντούτοις, παρά την αύξηση της ισχύος μονάδων ΦΑ (29% του συνόλου το 2012), η συνεισφορά του ΦΑ στην παραχθείσα ενέργεια είναι μόλις 27%. Οι λιγνιτικές μονάδες (28% της συνολικής ισχύος) παράγουν το 52% της ενέργειας. Αυτό οφείλεται στο πολύ υψηλό κόστος λειτουργίας των μονάδων ΦΑ (~100€/MWh) σε σχέση με τις λιγνιτικές μονάδες (40-50€/MWh). Οι ΑΠΕ αν και αποτελούν το 20% της εγκατεστημένης ισχύος της χώρας, παράγουν μόλις το 10% της ενέργειας που καταναλώνεται. Αυτό οφείλεται στο χαμηλό βαθμό αξιοπιστίας των ΑΠΕ, λόγω του στοχαστικού χαρακτήρα του ήλιου και του ανέμου.

Tο Μάρτιο του 2013, η συνολική ισχύς ΑΠΕ σε λειτουργία (με συμβόλαιο αγοραπωλησίας) ήταν 3.463 MW, υπό σύνδεση (με συμβόλαιο αγοραπωλησίας) ήταν άλλα 2.282 MW ενώ η συνολική ισχύς ΑΠΕ (εγκαταστάσεις σε λειτουργία, υπό σύνδεση και σε πρώιμο στάδιο) φτάνει τα 32.527 MW! Το νούμερο αυτό είναι εξωπραγματικό για τις ανάγκες της χώρας και φανερώνει τoν πρόχειρο και τυχοδιωκτικό χαρακτήρα της αγοράς – φούσκας που έχει δημιουργηθεί.

Διάγραμμα 2: Ανάλυση του ενεργειακού μίγματος (%) ανά κατηγορία καυσίμου που χρησιμοποιήθηκε για παραγωγή ΗΕ τα έτη 2004 και 2012. (Πηγή: ΑΔΜΗΕ Α.Ε. Δεκαετές Πρόγραμμα Ανάπτυξης Συστήματος Μεταφοράς, 2014-2023)

Τη ίδια στιγμή, ενώ το ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας άλλαζε ριζικά και η εγκατεστημένη ισχύς παραγωγής αυξήθηκε, η οικονομική ύφεση μείωσε τη συνολική ζήτηση. Στο Διάγραμμα 3 (συνεχής γραμμή) αποτυπώνεται η ζήτηση ΗΕ σε TWh στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Είναι σαφής μια απότομη πτώση από το 2008 και μετά. Για το 2012 καταγράφεται μια ζήτηση της τάξεως των 54 TWh, με πτώση της τάξεως του 8% σε σχέση με τις περίπου 58,5 TWh του 2008, που δείχνει το βάθος της ύφεσης στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα (παραγωγικό κεφάλαιο ή “πραγματική” οικονομία). Η τάση αυτή συνεχίζει να είναι πτωτική και για το 2013. Για τα έτη 2012 και 2013, η πραγματική αιχμή του συστήματος δεν ξεπέρασε τα 9.500 MW, σε σύγκριση με τα 15.700 MW της διαθέσιμης εγκατεστημένης ισχύος.

Διάγραμμα 3: Μεταβολή ζήτησης ΗΕ στην Ελλάδα και αιχμής φορτίου 2000 – 2012. (Πηγή: ΑΔΜΗΕ: Δεκαετές Πρόγραμμα Ανάπτυξης Συστήματος Μεταφοράς 2014-2023, διαθέσιμο στο διαδίκτυο)

Σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΕΚΑ (“Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός – Οδικός Χάρτης για το 2050”, Μάρτιος 2012) o“εκσυγχρονισμός” του ενεργειακού μείγματος με την κατασκευή νέων σταθμών ΦΑ και την εισαγωγή των ΑΠΕ κόστισε πάνω από€15 δις μέσα σε 10 χρόνια. Τα επιτόκια δανεισμού των επενδύσεων αυτών κυμαίνονταν από 8-11% (οι επενδύσεις σε ενεργειακά έργα θεωρούνται ιδιαίτερα επισφαλείς) με ρήτρες απόσβεσης εντός δεκαετίας. Οι επισφάλειες αυτές, καλύφθηκαν από την κατακόρυφη αύξηση της τιμής της ΗΕ Και, όπως θα φανεί στη συνέχεια, από το δανεισμό της κρατικά ελεγχόμενης ΔΕΗ Α.Ε.

Συνοπτικά, με το ελληνικό μοντέλο απορρύθμισης της αγοράς:

• Η ενεργειακή εξάρτηση της χώρας αυξήθηκε είτε άμεσα (χρήση ΦΑ) είτε έμμεσα (σχεδόν αποκλειστικά εισαγόμενος εξοπλισμός ΑΠΕ υψηλής τεχνολογίας, με μηδαμινή μεταφορά τεχνογνωσίας και δημιουργία ελάχιστων σταθερών θέσεων εργασίας).
• Προκάλεσε μια υδροκέφαλη αγορά ΗΕ με υπερβάλλουσα εγκατεστημένη ισχύ και ταυτόχρονη σταθερή μείωση της ζήτησης και των ετήσιων πωλήσεων.
• Κόστισε περίπου €15 δις με υψηλά επιτόκια δανεισμού, ο οποίος πρέπει να αποσβεστεί.
• Επέβαλε τη λειτουργία μονάδων ΦΑ με εισαγόμενο ενεργειακό καύσιμο και υψηλό λειτουργικό κόστος.
• Ο όποιος ενεργειακός σχεδιασμός αποδείχτηκε λανθασμένος και εξωπραγματικός για τα δεδομένα της χώρας.

2.2 Ελεύθερη Αγορά με την εγγύηση του κράτους
Μια παράμετρος που δεν έχει αναλυθεί, είναι τα έμμεσα κόστη που δημιουργεί η λειτουργία της αγοράς, πέρα από το κόστος του εξοπλισμού και εισαγωγής του καυσίμου. Κόστη που σε μεγάλο βαθμό θα ήταν ανύπαρκτα σε συνθήκες φυσικού μονοπωλίου.

Διάγραμμα 4: λειτουργία χονδρεμπορικής αγοράς ΗΕ στην Ελλάδα, στοιχεία Σεπτεμβρίου 2013

Η Ελληνική χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας λειτουργεί με ένα μοντέλο Υποχρεωτικής Κοινοπραξίας (Mandatory Pool), Διάγραμμα 4. Το σύνολο της ΗΕ που παράγεται, διακινείται και καταναλώνεται σε μια ημέρα αγοράζεται ή πωλείται μέσω μιας 100% δημόσιας εταιρίας, του ΛΑΓΗΕ Α.Ε., και δεν επιτρέπονται διμερείς συναλλαγές (physical bilateral transactions) μεταξύ των συμμετεχόντων της αγοράς (παραγωγοί, προμηθευτές, έμποροι)3 . Η βιωσιμότητα του μοντέλου αγοράς, στηρίζεται στην παραδοχή μιας διαρκώς αυξανόμενης ζήτησης φορτίου που θα καθιστά αναγκαία την κατασκευή νέων αιχμιακών μονάδων, φωτογραφίζοντας τις μονάδες ΦΑ. Σε περίπτωση που η αγορά λειτουργεί ομαλά, το ισοζύγιο του ΛΑΓΗΕ Α.Ε. είναι μηδενικό.Αντίθετα, σε περίπτωση που η αγορά αντιμετωπίζει προβλήματα, η Δημόσια αυτή επιχείρηση παρουσιάζει λογιστικό έλλειμμα …

Μια επιπλέον ιδιαιτερότητα της Ελληνικής αγοράς είναι η σχεδόν απόλυτη κυριαρχία της ΔΕΗ Α.Ε. στο χώρο της προμήθειας (λιανικό εμπόριο), μετά τη χρεοκοπία και το γνωστό σκάνδαλο των παρόχων Hellas Power και Energa. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 4, αν στη λιανική αγορά υπάρχει αδυναμία πληρωμής των τιμολογίων, η ΔΕΗ Α.Ε. είναι υποχρεωμένη να καλύπτει το έλλειμμα της αγοράς. Μόνο τα τελευταία χρόνια η ΔΕΗ Α.Ε. έχει δανειστεί περισσότερο από €1,0δις, μεγάλο μέρος του οποίου κατευθύνθηκε στην την τόνωση των αγορών και την αποπληρωμή των παραγωγών ΑΠΕ 4.

Έτσι, η αποτυχία του ενεργειακού σχεδιασμού που επέβαλε η ΕΕ, η εξασφάλιση των τυχοδιωκτικών ιδιωτικών επενδύσεων και η χρησιμοποίηση της κατά 51% δημόσιας ΔΕΗ Α.Ε. σα δοχείο διαστολής των δυσλειτουργιών της αγοράς, έγινε μια ακόμα συνιστώσα στο φούσκωμα του δημοσίου χρέους …

Η χονδρεμπορική αγορά, αναλύεται σε επιμέρους αγορές, κυριότερες από τις οποίες είναι:

Η Βραχυχρόνια Αγορά – ο Ημερήσιος Ενεργειακός Προγραμματισμός (ΗΕΠ)

Η βραχυχρόνια αγορά ενέργειας (Ημερήσιος Ενεργειακός Προγραμματισμός – ΗΕΠ), καθορίζει την Οριακή Τιμή Συστήματος (ΟΤΣ σε €/ΜWh). Η ΟΤΣ είναι το “νόμισμα” με το οποίο συναλλάσσονται όλοι οι εμπλεκόμενοι στην αγορά (παραγωγοί από συμβατικούς σταθμούς, προμηθευτές και έμποροι) και εκφράζει το συνολικό κόστος λειτουργίας της αγοράς (προμήθεια καυσίμων και λειτουργικά κόστη. Οι παραγωγοί ΑΠΕ αποζημιώνονται σε υψηλότερες τιμές, με το σύστημα εγγυημένων τιμών.

Χωρίς να γίνει επέκταση σε πολλές λεπτομέρειες, καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ΟΤΣ παίζει η σειρά με την οποία εντάσσονται οι μονάδες ανάλογα με το λειτουργικό (μεταβλητό) τους κόστος. Οι ΑΠΕ, οι φθηνότερες συμβατικές μονάδες (λιγνιτικές) και οι μονάδες με υποχρεωτική λειτουργία σε τεχνικά ελάχιστη παραγωγή εντάσσονται κατά προτεραιότητα. Η πολύ μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ και η μείωση της ζήτησης, οδήγησε στο φαινόμενο να καλύπτεται σχεδόν πλήρως το φορτίο από τις ΑΠΕ και τις μονάδες που λειτουργούν σε τεχνικά ελάχιστα. Έτσι, η ΟΤΣ διαρκώς μειώνεται ενώ οι προσφορές των ιδιωτικών μονάδων ΦΑ (κόστος ~100€/ΜWh) απορρίπτονται από το μοντέλο αγοράς. Αν και σύμφωνα με τους “νόμους της αγοράς” θα έπρεπε να αφεθούν να χρεοκοπήσουν, με αποφάσεις της ΡΑΕ θεσμοθετήθηκε η υποχρεωτική κατανομή του 30% της παραγωγής από μονάδες ΦΑ και μάλιστα σε τιμή +10% του λειτουργικού κόστους. Έτσι, οι ιδιώτες παραγωγοί εξασφάλισαν ένα σταθερό και εγγυημένο κέρδος!

Ο Μηχανισμός Διασφάλισης Επάρκειας Ισχύος

Με το μηχανισμό αυτό, οι παραγωγοί λαμβάνουν αμοιβή και ανακτούν μέρους του κεφαλαιουχικού του κόστους (αποπληρωμή τραπεζικών δανείων και τόκοι επενδύσεων) με βάση την ετήσια διαθεσιμότητα τους και όχι με βάση την ημερησία (πραγματική) παραγωγή τους. Η διαθεσιμότητα μιας μονάδας ηλεκτροπαραγωγής εξαρτάται από την παλαιότητά της και την τεχνολογία που χρησιμοποιεί. Αν συγκρίνουμε τη διαθεσιμότητα μιας (ακριβής) μονάδας ΦΑ με μια ισοδύναμη (φθηνή) λιγνιτική, η μονάδα ΦΑ εμφανίζεται πλεονεκτικότερη. Πέρα από αυτό, ο μηχανισμός αυτός εφαρμόζεται ανεξάρτητα από το αν έχει αποσβεσθεί ή όχι μια επένδυση, ακόμα και για μονάδες που θεωρούνται πεπαλαιωμένες ή (λόγω κόστους) κατανέμονται ελάχιστα (π.χ. η αιχμιακή μονάδα του ΗΡΩΝ που ουσιαστικά λειτούργησε μόνο την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων). Με αποφάσεις της ΡΑΕ, το κόστος αυτό ανέρχεται σήμερα στα 45.000€/ΜW. Μια μονάδα των 400MW λαμβάνει περίπου €18 εκ. το χρόνο (περίπου 11% του κεφαλαιουχικού της κόστους) χωρίς να χρειάζεται να παράγει ούτε μια kWh …

Το Σύστημα Εγγυημένων Τιμών ΑΠΕ

Το σύστημα αυτό εφαρμόστηκε και εξακολουθεί να εφαρμόζεται με διάφορες μορφές σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Σύμφωνα με το σύστημα των εγγυημένων τιμών (FiT) η παραγωγή των ΑΠΕ αγοράζεται υποχρεωτικά από το ΛΑΓΗΕ Α.Ε. σε σταθερές τιμές και με μακροχρόνια συμβόλαια αγοραπωλησίας (10-20 χρόνια).

Πίνακας 3: Εγγυημένες τιμές ΑΠΕ σε χώρες της ΕΕ, τιμές Απριλίου 2010 σε €/KWh
(Πηγή: http://www.energy.eu/#Feedin)

Στον Πίνακα 3, δίνονται οι εγγυημένες τιμές ΑΠΕ σε χώρες της ΕΕ για το έτος 2010, πριν την κορύφωση της οικονομικής κρίσης. Η πριμοδότηση των ΑΠΕ είχε ενιαία χαρακτηριστικά σε όλες σχεδόν τις χώρες της ΕΕ. Οι τιμές είναι περίπου συγκρίσιμες και δε λαμβάνουν υπόψη το διαφορετικό βαθμό οικονομικής ανάπτυξης ούτε το διαφορετικό δυναμικό ΑΠΕ κάθε χώρας. Για παράδειγμα, το 2010 η μέγιστη τιμή ΗΕ από Φ/Β στη Γερμανία είναι ίση με τη μέση τιμή στην Ελλάδα, αν και η Γερμανική οικονομία είναι πολλαπλάσια της Ελληνικής ενώ ο βαθμός ηλιοφάνειας στη χώρα μας είναι πολύ μεγαλύτερος από τη Γερμανία.

Έτσι, π.χ. για τους Φ/Β σταθμούς στην Ελλάδα η αποζημίωση έφτανε τα 0,55€/kWh (550€/MWh) ενώ για τα Α/Π ήταν ~90€/MWh- δεκαπλάσια και διπλάσια, αντίστοιχα, από ότι το κόστος λειτουργίας ενός λιγνιτικού σταθμού (~50€/MWh)!

Σαν αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης (αλλά και της σταδιακής χρεοκοπίας των αγορών ΗΕ στις περισσότερες χώρες της ΕΕ), οι εγγυημένες τιμές του Πίνακα 5 αναπροσαρμόστηκαν προς τα κάτω τα τελευταία χρόνια σε όλες τις χώρες ενώ επιβλήθηκαν περιορισμοί στην απορρόφηση και τη δημιουργία νέων σταθμών ΑΠΕ.

Ο περιορισμός στη διείσδυση των ΑΠΕ δεν προήλθε από κάποιο “αυτοματισμό” λόγω κορεσμού της αγοράς αλλά ήταν κεντρική πολιτική απόφαση. Η αγορά ΑΠΕ όσο απότομα ανδρώθηκε άλλο τόσο απότομα φαίνεται να ξεφουσκώνει σε όλη την ΕΕ.

2.3 Το έλλειμμα του ΛΑΓΗΕ Α.Ε. και η χρεοκοπία της αγοράς

Ο τρόπος λειτουργίας της αγοράς ΗΕ στην Ελλάδα έχει δημιουργήσει μια κατάσταση ασφυξίας στον (100% δημόσιο) ΛΑΓΗΕ Α.Ε.. Η ασφυξία αυτή μεταφράζεται σε ένα διαρκώς διογκούμενο έλλειμμα της χονδρεμπορικής αγοράς το οποίο κυβέρνηση και τρόικα προσπαθούν να αντιμετωπίσουν με διαρκείς ανατιμήσεις του ηλεκτρικού ρεύματος.

Ο ΛΑΓΗΕ Α.Ε. αδυνατεί να πληρώσει τους παραγωγούς (αυτή τη στιγμή οι πληρωμές γίνονται με 7μηνη καθυστέρηση) και πολλοί μικροεπενδυτές στο χώρο των ΑΠΕ (ιδιαίτερα αγρότες με Φ/Β) αντιμετωπίζουν κίνδυνο οικονομικής καταστροφής καθώς είναι υπερχρεωμένοι στις τράπεζες με υποθήκη τις εγκαταστάσεις και τα οικόπεδα των σταθμών τους,

Το έλλειμμα αυτό, δημιουργείται από την ίδια τη λειτουργία της χονδρεμπορικής αγοράς και δημιουργείται με τον ακόλουθο τρόπο: Το σύνολο της παραγωγής ΑΠΕ εντάσσεται κατά προτεραιότητα στο πρόγραμμα της ημερήσιας κατανομής των μονάδων παραγωγής, με μηδενική τιμή προσφοράς. Η ΟΤΣ μειώνεται και η λειτουργία των συμβατικών μονάδων (που αποζημιώνονται με την ΟΤΣ) εμφανίζεται ζημιογόνα. Παράλληλα, επειδή η αποζημίωση των παραγωγών ΑΠΕ γίνεται με τις κατά πολύ υψηλότερες εγγυημένες τιμές το ισοζύγιο του ΛΑΓΗΕ εμφανίζεται διαρκώς ελλειμματικό.

Για την αντιμετώπιση του ελλείμματος αυτού, ο Ν. 4001/2011 ενεργοποίησε τον “Ειδικό Διαχειριστικό Λογαριασμό ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ”, τα έσοδα του οποίου μετακυλίονται στους καταναλωτές και προέρχονται από διάφορες πηγές κρατήσεων (Ειδικό Τέλος Μείωσης Εκπομπών Αερίων Ρύπων – ΕΤΜΕΑΡ (πρώην “Τέλος ΑΠΕ”), Ειδικό Τέλος Λιγνίτη, Δικαιώματα Εκπομπής Αερίων Θερμοκηπίου, και το 25 % του τέλος υπέρ ΕΡΤ. Έτσι, το κόστος αποζημίωσης των ΑΠΕ που μετακυλίεται στον τελικό καταναλωτή αυξήθηκε από 5,99 το 2011 σε 14,93 €/MWh τον Αύγουστο του 2013, μια αύξηση 249 % ! Παράλληλα επιβλήθηκε Έκτακτη Εισφορά και στους παραγωγούς ΑΠΕ.

Παρά τα μέτρα αυτά, όμως, το έλλειμμα του ΛΑΓΗΕ συνεχίζει να διευρύνεται και αναμένεται να φτάσει τα €695 εκ. το Δεκέμβριο του 2014 (ΛΑΓΗΕ Α.Ε. “Μηνιαίο Δελτίο Ειδικού Λογαριασμού ΑΠΕ Αύγουστος 2013”). Αν όμως συνεχιστεί να αυξάνεται με τους ίδιους ρυθμούς η αδυναμία πληρωμής των λογαριασμών από τους καταναλωτές, εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει το € 1,0 δις.

3. Πόσο κοστίζει η απελευθέρωση της αγοράς ΗΕ στην Ελλάδα

Συνοψίζοντας τα μέχρι τώρα, το κόστος της απελευθέρωσης της αγοράς ΗΕ έχει κοστίσει:

• Περί τα €15 δις σε επενδύσεις μονάδων ΦΑ και ΑΠΕ. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθούν το κόστος για την εξυπηρέτηση του δανεισμού που κυμαίνεται σε 8-11% το χρόνο.
• Στο παραπάνω ποσό θα συμπεριληφθεί και το κόστος κατασκευής ηλεκτρικών δικτύων για τη σύνδεση των παραγωγών ΑΠΕ. Σύμφωνα με μελέτες της ΡΑΕ («Ανάλυση Κόστους Σύνδεσης Αιολικών Πάρκων στο ΕΔΣΜ», Ιανουάριος 2012 και «Ανάλυση Κόστους Σύνδεσης Φωτοβολταϊκών Σταθμών στο ΕΔΣΜ και σε τοπικά δίκτυα ΜΤ», Μάρτιος 2012) το ποσό αυτό εκτιμάται σε € 200εκ. Τα φιλόδοξα προγραμματιζόμενα έργα για τη διασύνδεση των νησιών (Κρήτη, Κυκλάδες, Νησιά του Β.Α. Αιγάιου) ξεπερνούν τα € 3,0 δις για την επόμενη δεκαετία.

Τέλος, στα παραπάνω κόστη θα πρέπει να προστεθούν και τα κόστη λειτουργίας της αγοράς.

Στον Πίνακα 4 δίνεται το κόστος αγοράς χονδρικής για την περίοδο Σεπτεμβρίου 2012 – Αυγούστου 2013. Στον Πίνακα 5 δίνεται το κόστος των άλλων μηχανισμών αγοράς – πλην της εκκαθάρισης.

Στην ανάλυση δεν έχει συμπεριληφθεί το κόστος των εισαγωγών και η εκκαθάριση της αγοράς γιατί τα στοιχεία που σχετίζονται με αυτές τις δραστηριότητες δεν είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο. Επίσης δεν έχει συμπεριληφθεί το διασυνοριακό εμπόριο και η τιμολόγηση των επικουρικών υπηρεσιών. Τα πραγματικά νούμερα, είναι λίγο μεγαλύτερα …

Το σύνολο του κόστους λειτουργίας αγοράς ανέρχεται σε € 4.683,08 εκ. για την παραγωγή περίπου 50.300 GWh. Το 35,25% του κόστους αφορά την αποζημίωση των ΑΠΕ ενώ άλλο ένα 26,77% αφορά τη φορολογία και επιμέρους λειτουργίες της αγοράς.

Συνολικά, οι μηχανισμοί της αγοράς που έμμεσα επιδοτούν τις ιδιωτικές επενδύσεις αφορούν το 23,48%. Αν σε αυτά προστεθούν και οι εγγυημένες τιμές των ΑΠΕ, το σύνολο της επιδότησης φτάνει το 58,73% !

Πίνακας 4: Κόστος χονδρεμπορικής αγοράς (Σεπτέμβριος 2012 – Αύγουστος 2013). Πηγές: Μηνιαία Δελτία ΗΕΠ, Μηνιαία Δελτία ΑΠΕ (ΛΑΓΗΕ Α.Ε.), εκκαθάριση λογαριασμών προσαυξήσεων (ΑΔΜΗΕ Α.Ε.), διαθέσιμα στο διαδίκτυο.

 

Πίνακας 5: Κόστος άλλων μηχανισμών αγοράς. Πηγή: Εκκαθάριση λογαριασμών προσαυξήσεων (ΑΔΜΗΕ Α.Ε.), διαθέσιμη στο διαδίκτυο

Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κόστους δεν θα υπήρχε σε συνθήκες κρατικού μονοπωλίου: μια καθετοποιημένη δημόσια επιχείρηση δε θα χρειάζονταν να εισάγει μηχανισμούς εξασφάλισης διαθεσιμότητας ισχύος, και μάλιστα για μονάδες που έχουν αποσβέσει το δανεικό τους κόστος, ούτε να πριμοδοτεί μονάδες ΦΑ προκειμένου να τις εντάξει στο πρόγραμμα κατανομής, Σε ότι αφορά τις ΑΠΕ, μια ορθολογική εισαγωγή τους στο ενεργειακό ισοζύγιο θα μείωνε κατά πολύ το κόστος τους.

5. Η πώληση της ΔΕΗ και ο ρόλος της ΕΕ

Βασικός στόχος της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2009/72/ΕΚ είναι η διαμόρφωση ενός ενιαίου τρόπου λειτουργίας των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας στις χώρες μέλη της ΕΕ, που περιγράφεται ως Ενιαίο Μοντέλο Ευρωπαϊκής Αγοράς Ηλεκτρισμού (Target Model & European Price Coupling – EPC) και θα αρχίσει να εφαρμόζεται από την 01-01-2015.

Στο Ενιαίο Μοντέλο Αγοράς, η δημοπράτηση συναλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας ανάμεσα σε οποιεσδήποτε χώρες της ΕΕ θα είναι ελεύθερη ενώ η διενέργεια των συναλλαγών θα γίνεται μέσω ενός Ευρωπαϊκού Χρηματιστηρίου Ενέργειας, με έδρα το Λουξεμβούργο. Στα πλαίσια του Ενιαίου Μοντέλου Αγοράς, τα Ευρωπαϊκά δίκτυα έχουν διαχωριστεί σε επτά περιφέρειες ηλεκτρικής ενέργειας (ζώνες) με την Ελλάδα να ανήκει στην περιφερειακή αγορά της Κεντρικής – Νότιας Ευρώπης (CSE), Διάγραμμα 5.

Προϋπόθεση για τη λειτουργία του μοντέλου αυτού, είναι η δραστηριοποίηση επενδυτών στο χώρο της προμήθειας (διανομή) που σήμερα μονοπωλείται από τη ΔΕΗ Α.Ε. Το Νοέμβριο του 2012, η ΡΑΕ κλήθηκε να εξειδικεύσει σε μια σειρά προτάσεις και μέτρα όλα όσα προβλέπεται στο επικαιροποιημένο μνημόνιο (Αύγουστος 2012) και αφορούν την προετοιμασία της αγοράς για την ένταξη στο Ενιαίο Μοντέλο Ευρωπαϊκής Αγοράς Ηλεκτρισμού.

Η έκθεση της ΡΑΕ είναι αποκαλυπτική. Σε ένα περιβάλλον κατάρρευσης της αγοράς, παραδέχεται ότι μόνο οι καθετοποιημένες επιχειρήσεις ηλεκτρισμού μπορούν να προσφέρουν το ενεργειακό προϊόν σε πραγματικά ανταγωνιστικές τιμές (sic) και αναγνωρίζει τον καθοριστικό ρόλο της ΔΕΗ Α.Ε. στη διατήρηση χαμηλής τιμής της ΗΕ λόγω του ενεργειακού μίγματος που χρησιμοποιεί (λιγνίτης και υδροηλεκτρικά).

Διάγραμμα 5: Ευρωπαϊκές περιφερειακές ζώνες αγορών ηλεκτρικής ενέργειας

Καθοριστικός παράγοντας στην αποτυχία του υφιστάμενου μοντέλου είναι το γεγονός ότι αν και η λειτουργία του mandatory pool έχει οδηγήσει σε αρκετά σημαντικές επενδύσεις στο στάδιο της ηλεκτροπαραγωγής, οι επενδυτές δεν έχουν κίνητρο να δραστηριοποιηθούν στην προμήθεια γιατί έχουν εξασφαλισμένα κέρδη από τον τρόπο που λειτουργεί η αγορά … Η ίδια η ΡΑΕ σημειώνει ότι μηχανισμοί (που η ίδια δημιούργησε) καθώς και το σύστημα των εγγυημένων τιμών και ο πλήρης ανορθολογισμός της αγοράς ΑΠΕ λειτουργούν αποτρεπτικά στη δραστηριοποίηση των ιδιωτών παραγωγών στην προμήθεια5.

Αναγνωρίζοντας ότι το σημερινό μοντέλο αγοράς έχει καταρρεύσει, η ΡΑΕ εισηγήθηκε την δημιουργία εικονικών (Virtual) καθετοποιημένων επιχειρήσεων ηλεκτρισμού που θα δραστηριοποιούνται στην παραγωγή και στην προμήθεια ΗΕ. Συνοπτικά, το σχέδιο αυτό προβλέπει τη απευθείας πώληση ενεργειακού μίγματος χαμηλού κόστους από τη ΔΕΗ σε ιδιώτες προμηθευτές. Αν και δε θίγει το ιδιοκτησιακό καθεστώς της ΔΕΗ Α.Ε., η ΡΑΕ τονίζει ότι το σχέδιο αναδιοργάνωσης της αγοράς που προτείνει δεν έρχεται σε αντίθεση με τα σχέδια της κυβέρνησης και της τρόικας για πώληση της ΔΕΗ Α.Ε.

Απάντηση στο ιδιοκτησιακό καθεστώς της ΔΕΗ έδωσε απευθείας η τρόικα που επέβαλε την απευθείας πώληση του 30% της εγκατεστημένης ισχύος των σταθμών παραγωγής της ΔΕΗ Α.Ε. Οι λεπτομέρειες θα καθοριστούν μετά από διαβούλευση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέργειας, υπολογίζεται ωστόσο να πωληθούν 1400 MW λιγνιτικών, 500 MW υδροηλεκτρικών και 500 MW μονάδων ΦΑ. Πέρα από αυτό, η τρόικα επέβαλε και την πώληση του συστήματος μεταφοράς (ΑΔΜΗΕ Α.Ε.) σε ποσοστό που κυμαίνεται από 60 ως 100%.

Με βάση πρόσφατη ανάλυση της Goldman Sachs (Αύγουστος 2013), η αξία της ΔΕΗ, υπολογίζεται σε €2,3 δισ. Για την εξαγωγή του ποσού αυτού λαμβάνει υπόψη την αξία λειτουργικών δραστηριοτήτων (παραγωγή λιγνίτη, παραγωγή, μεταφορά, διανομή, προμήθεια) σε €7,71 δις και αφαιρεί €4,91 δις. ευρώ που αντιστοιχούν στο χρέος και € 488 εκ. για υποχρεώσεις για τα ασφαλιστικά ταμεία και έναντι της περιβαλλοντικής νομοθεσίας (ανάπλαση ορυχείων κλπ). Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι το τίμημα που θα καταβάλει ο δυνητικός αγοραστής είναι κυριολεκτικά ψίχουλα. Ακόμα και την περίοδο αυτής της βαθιάς ύφεσης οι μόνες σοβαρές επενδύσεις, έγιναν από κρατικά ελεγχόμενες επιχειρήσεις, Πίνακας 6. Η ΔΕΗ, την τριετία της κρίσης και της ύφεσης, επένδυσε €2,95 δις. Ο ΑΔΜΗΕ (ΔΕΗ-Μεταφορά ως το 2011) επένδυσε €253 εκ. Ο ΔΕΣΦΑ, θυγατρική του Ομίλου ΔΕΠΑ, που πουλήθηκε στην Αζέρικη SOCAR για €305 εκ., επένδυσε την ίδια περίοδο για την ανάπτυξη των αγωγών φ.α. 310 εκ.€. Ακόμα και σε συνθήκες βαθιάς ύφεσης, οι μόνες – πολυπόθητες – επενδύσεις προέρχονται από τον υπό εκποίηση δημόσιο τομέα.

Το μέγεθος της καταστροφικής λογιστικής των “οίκων αξιολόγησης” φαίνεται και από τα παρακάτω:

• Μόνο η επένδυση της ΔΕΗ Α.Ε. στην κατασκευή της λιγνιτικής μονάδας Πτολεμαΐδα 5 εντός της επόμενης πενταετίας, ανέρχεται στα €1,6 δις 6.
• Στην ετήσια μελέτη της ICAP για τις πλέον κερδοφόρες επιχειρίσεις του 2013, η ΔΕΗ Α.Ε. παρά την ύφεση και τα προβλήματα της αγοράς ΗΕ έλαβε τη δεύτερη θέση με αύξηση κερδών προ φόρων ( EBITDA) +52,2%.

Οι συνέπειες από την πώληση αυτή, αν πραγματοποιηθεί, θα είναι καταστροφικές για την ελληνική οικονομία:

• Η ΔΕΗ θα εκποιηθεί σε εξευτελιστική αξία.
• Η ηλεκτρική ενέργεια παύει να τελεί υπό τον έλεγχο του κράτους, περνά στον έλεγχο των Ευρωπαϊκών Χρηματιστηρίων και μετατρέπεται από ανεκτίμητο κοινωνικό αγαθό σε απλό χρηματιστηριακό εμπόρευμα.
• Οι προτεραιότητες ανάπτυξης των δικτύων σταματούν να εξυπηρετούν τους σκοπούς ενός εθνικού ενεργειακού σχεδιασμού, καθορίζονται πλέον από τις χρηματιστηριακές αγορές και προσανατολίζονται στη διευκόλυνση του διασυνοριακού εμπορίου.
• Το Ευρωπαϊκό Ενιαίο Μοντέλο Αγοράς, πέρα από την απώλεια κάθε έννοιας εθνικής κυριαρχίας που συνεπάγεται, θα οδηγήσει στη σταδιακή σύγκλιση των τιμών ηλεκτρισμού. Σε μια οικονομία που παραπαίει η ΔΕΗ Α.Ε. παρά τις απανωτές αυξήσεις, εξακολουθεί να διαθέτει ενέργεια σε τιμές στο 60-70% του μέσου όρου στην ευρωζώνη, Διάγραμμα 6.
• Τη στιγμή που πάνω από 500.000 νοικοκυριά έχουν μείνει χωρίς ρεύμα και ενεργοβόρες βιομηχανίες κλείνουν ή σκέφτονται να μετακομίσουν στο εξωτερικό, υπάρχει ορατός ο κίνδυνος διαμόρφωσης συνθηκών ενεργειακής πενίας. Η Ελλάδα μετατρέπεται σε υποανάπτυκτη χώρα. 
 

 

 Πίνακας 6: Επενδύσεις κρατικά ελεγχόμενων επιχειρήσεων στα χρόνια της ύφεσης

Διάγραμμα 6: μεταβολή τιμών ΗΕ στην Ελλάδα και την ευρωζώνη 2009-2012


6. Μερικές θέσεις για την ενέργεια

Στη σημερινή συγκυρία διαφαίνονται σοβαροί κίνδυνοι για τη δυνατότητα πρόσβασης των λαϊκών στρωμάτων στα ενεργειακά αγαθά καθώς και ο κίνδυνος διόγκωσης του κόστους ηλεκτροπαραγωγής σε βαθμό που όποια προσπάθεια οικονομικής ανάκαμψης θα σκοντάφτει στον ενεργειακό κόστος.

Σε ότι αφορά τη λειτουργία της αγοράς, η πώληση της ΔΕΗ θα σηματοδοτήσει τη διαλυτοποίηση του σκηνικού με την έννοια ότι οι υποδομές θα περάσουν στα χέρια υπερεθνικών ομίλων με κερδοσκοπικό χαρακτήρα ή και με αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα. Η εικόνα αυτή δεν είναι κάτι καινοφανές. Αρκεί κανείς να θυμηθεί ότι στις αρχές του 20ου αιώνα, υπήρχαν δεκάδες εταιρείες ηλεκτρισμού. Πριν τη ΔΕΗ, όμως, δεν υπήρχε ηλεκτρισμός στην Ελλάδα …

Θέλοντας να συμβάλουμε στη διαμόρφωση μιας στρατηγικής αντίστασης στα παραπάνω, οφείλουμε πρώτα να ξεκαθαρίσουμε μια σειρά θέματα που αφορούν αυτό το ενεργειακό αγαθό.

1. Η ηλεκτρική ενέργεια είναι ζωτικής σημασίας για τη σύγχρονη κοινωνία και αποτελεί ανεκτίμητο αγαθό για την ίδια την ανθρώπινη ζωή. Η μετατροπή του αυτού του κοινωνικού αγαθού σε εμπόρευμα, η συνακόλουθη κερδοσκοπία και η διαμορφούμενη ενεργειακή πενία πλατιών στρωμάτων του πληθυσμού, συνιστά έγκλημα κατά του λαού.

2. Πρέπει να γίνει κατανοητό σε όλους ότι το αγαθό αυτό κοστίζει. Οι ενεργειακοί πόροι είναι περιορισμένοι και δεν είναι ανεξάντλητοι. Είναι ουτοπικό να διατείνεται κανείς ότι η διάθεση της ΗΕ μπορεί να γίνεται δωρεάν. Πρέπει να γίνεται στην τιμή κόστους, πλέον μιας πρόβλεψης για αναγκαίες επενδύσεις που θα βασίζονται στις μελλοντικές ανάγκες της κοινωνίας. Οι εταιρίες ΗΕ δεν πρέπει και δεν μπορεί να είναι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να λειτουργούν με τρόπο ορθολογικό, διαφανή και απόλυτα ελεγχόμενο. Οι εταιρίες ΗΕ πρέπει να υπάγονται σε έναν κεντρικό ενεργειακό σχεδιασμό. Η λειτουργία τους είναι τόσο πολύπλοκη και πολυπαραμετρική που οποιοιδήποτε ισχυρισμοί περί “αυτοδιαχείρισης” ή “αυτόνομων ενεργειακών χώρων” κλπ είναι ουτοπικοί, εσφαλμένοι και αδυνατούν να εξασφαλίσουν ενεργειακή αυτάρκεια στο λαό.

3. Το ενεργειακό αγαθό πρέπει να αντιμετωπίζεται ως πολύτιμος φυσικός πόρος και ως βασικός πυλώνας ανάπτυξης της οικονομίας της χώρας. Ως τέτοιο, απαιτεί απόλυτα ορθολογική μεταχείριση και πρέπει να καταναλώνεται με φειδώ. Η παραγωγή της ΗΕ πρέπει να σέβεται απόλυτα το περιβάλλον, την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και την ιστορία του κάθε τόπου.

4. Το ενεργειακό αγαθό δεν μπορεί να αφήνεται έρμαιο της “ελεύθερης αγοράς”, η λειτουργία της οποίας προϋποθέτει διαρκή αύξηση της ζήτησης που οδηγεί στην κατασπατάληση ενέργειας, στην υλοποίηση μη βιώσιμων επενδύσεων και τελικά στην κερδοσκοπία. Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι από τα πλέον αποκαλυπτικά σε όλο τον κόσμο. H παραγωγή ΗΕ με εγγυημένες τιμές από ΑΠΕ είναι μια μορφή ανακατανομής εισοδήματος υπέρ των πλουσίων: τη στιγμή που ο φτωχός δυσκολεύεται να πληρώσει το λογαριασμό του ρεύματος, ο εύπορος που έχει πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό επενδύει π.χ. σε μια ασήμαντη μονάδα 10kW Φ/Β και μετακυλύει το κόστος απόσβεσης της επένδυσής του στον υπερχρεωμένο φτωχό. Αυτό είναι ανήθικο, κοινωνικά άδικο και πρέπει να σταματήσει.

5. Οι ΑΠΕ δεν είναι ούτε μπορούν να γίνουν ο βασικός πυλώνας ανάπτυξης και χάραξης ενεργειακής πολιτικής. Πολύ περισσότερο δε μπορούμε να μιλάμε για ηλεκτροπαραγωγή αποκλειστικά από ΑΠΕ, τουλάχιστον μέχρι να ανακαλυφθούν τεχνικά βιώσιμοι τρόποι αποθήκευσης της ΗΕ. Η στοχαστικότητα της παραγωγής του τις καθιστά αναξιόπιστες. Επιπλέον, επιβάλει την εγκατάσταση ευέλικτων συμβατικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής – τεχνολογικά τέτοιοι είναι μόνο οι σταθμοί ΦΑ – που αυξάνουν το κόστος για το κοινωνικό σύνολο και την ενεργειακή εξάρτηση της χώρας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην ΕΕ η “πράσινη ανάπτυξη” ήταν ο πολιορκητικός κριός της απελευθέρωσης της αγοράς. Η χρήση των ΑΠΕ μπορεί και πρέπει να είναι μια βασική παράμετρος εξοικονόμησης ενέργειας – ιδιαίτερα σε χώρες σαν την Ελλάδα. Μόνο η ορθολογική χρήση των συμβατικών καυσίμων με αυστηρούς περιβαλλοντικούς και άλλους περιορισμούς σε συνδυασμό με τις ΑΠΕ μπορεί να εξασφαλίσει την ενεργειακή αυτάρκεια σε ένα λογικό κόστος.

6. Στις παρούσες συνθήκες ιμπεριαλιστικής παγκοσμιοποίησης οποιαδήποτε πρόταση δήθεν διαχείρισης της ενεργειακής κρίσης που έρχεται είναι εξωπραγματική και πλαστή. Ειδικά για το χώρο της ενέργειας, ο ρόλος της ΕΕ είναι ξεκάθαρος και δεν μπορεί να αλλάξει. Η ΗΕ δεν μπορεί να αποτελέσει κοινωνικό αγαθό και δεν μπορεί να υπάρξει δημόσια ελεγχόμενη ηλεκτροπαραγωγή σε συνθήκες της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ιδιαίτερα για μια χώρα όπως η Ελλάδα που είναι σε μεγάλο βαθμό ενεργειακά εξαρτημένη.

7. Είναι δεδομένο ότι σε περίπτωση που ολοκληρωθεί η πώληση της ΔΕΗ, μόνο η επανεθνικοποίησή της θα μπορέσει να διαφυλάξει τα λαϊκά συμφέροντα και την ανάπτυξη της χώρας.

8. Είναι δεδομένο, επίσης, ότι τα τιμολόγια ηλεκτρισμού πρέπει να παραμείνουν στον έλεγχο του κράτους, οι κάθε είδους πλάγιες επιδοτήσεις προς τους ιδιώτες πρέπει να σταματήσουν και ότι όλες οι συμβάσεις ΑΠΕ και οι εγγυημένες τιμές τους θα πρέπει να καταγγελθούν. Θα πρέπει να γίνει αυστηρός έλεγχος και συνακόλουθο “κούρεμα” των τραπεζικών δανείων που χρηματοδότησαν τη δημιουργία της φούσκας των ΑΠΕ. Έτσι σταδιακά θα επέλθει η επανακρατικοποίηση του συνόλου των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής, μικρών και μεγάλων.

9. Πρέπει να ακολουθηθούν πολιτικές απεξάρτησης της ηλεκτροπαραγωγής από το ΦΑ. Αυτή η χρήση του ΦΑ είναι ανορθολογική και σπάταλη: ο μέγιστος βαθμός απόδοσης ενός σύγχρονου αεριοστροβίλου δεν ξεπερνά το 50%. Στις απώλειες αυτές θα πρέπει να προστεθούν και οι απώλειες μεταφοράς της ΗΕ στο δίκτυο. Αντίθετα, η καύση ΦΑ για θέρμανση ή στα νοικοκυριά έχει βαθμό απόδοσης σχεδόν 100%.

10. Η ηλεκτροδότηση της χώρας πρέπει να εξασφαλιστεί με την καύση λιγνίτη – ως βασικού “εθνικού” καυσίμου – πράγμα που σημαίνει ότι ο εκσυγχρονισμός των υφιστάμενων λιγνιτικών μονάδων πρέπει να είναι πρωταρχικής σημασίας. Μια σύγχρονη λιγνιτική μονάδα μπορεί να έχει βαθμό απόδοσης άνω του 40% (σε αντίθεση με το 20-25% της πλειοψηφίας των σημερινών μονάδων ενώ η εκλυόμενη θερμότητα μπορεί να στηρίξει με θερμικό φορτίο τοπικές κοινωνίες ή ενεργοβόρες βιομηχανίες. Ο λιγνίτης ως καύσιμο υπάρχει σε μεγάλη αφθονία στη χώρα ενώ σημαντικότατα ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα υπάρχουν στην περιοχή της Ελασσόνας και της Δράμας. Εκτιμάται ότι τα αποθέματα αυτά μπορούν να ηλεκτροδοτούν τη χώρα για περισσότερο από 45 χρόνια, ακόμα και αν ο ρυθμός αύξησης της ζήτησης συνεχίζονταν με τα προ της κρίσης επίπεδα7.

11. Συμπληρωματικά, εξασφαλίζοντας μεγάλη εξοικονόμηση ορυκτού καυσίμου πρέπει να αξιοποιηθούν οι ΑΠΕ όχι ως ένας μηχανισμός εξασφάλισης σίγουρου κέρδους αλλά ενταγμένες σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα αξιοποίησης του υδρολογικού δυναμικού (αντλιοταμίεση, υβριδική λειτουργία υδροηλεκτρικών και ΑΠΕ). Οι τεχνικές δυνατότητες είναι πλέον πραγματικές και τα οικονομικά οφέλη τεράστια.

12. Βασική παράμετρος πρέπει να είναι η εξοικονόμηση ενέργειας μέσα από την υποχρεωτική εγκατάσταση κεντρικών ηλιακών συστημάτων σε κάθε νέα οικοδομή καθώς και με την υλοποίηση εφαρμογών μικροδικτύων, η ανάπτυξη των οποίων αναμένεται να γίνει εμπορικά εκμεταλλεύσιμη την επόμενη δεκαετία. Έτσι, οι ΑΠΕ μπορούν να εισαχθούν σε μεγάλο βαθμό στον αστικό ιστό (Φ/Β στοιχεία ενσωματωμένα στα δομικά στοιχεία κτιρίων, στις οροφές εγκαταλειμμένων εγκαταστάσεων κλπ). Με εφαρμογές μικροστροβίλων (ισχύος μερικών watt) μπορεί να γίνει εξοικονόμηση ενέργειας στο κάθε νοικοκυριό. Πρέπει να δοθούν κίνητρα στους πολίτες για την ενσωμάτωση τέτοιων διατάξεων τα οποία θα μπορούσαν να είναι φοροαπαλλαγές και η εφαρμογή της αρχής του συμψηφισμού: μείωση ή και απαλλαγή από το κόστος ρεύματος σε αντάλλαγμα για την έγχυση ενέργειας στο επίπεδο της χαμηλής τάσεως.

13. Η εγκατάσταση Φ/Β σε αρόσιμη γη πρέπει να απαγορευθεί. Αντίθετα, μπορεί και πρέπει να ενταθεί η ένταξη Φ/Β σε πολύ μικρά νησιά του Αιγαίου τα οποία, τους θερινούς μήνες, μπορούν να εξασφαλίσουν ως και απόλυτη ενεργειακή κάλυψη.

14. Η αιολική ενέργεια μπορεί και πρέπει να αξιοποιηθεί με την ανάπτυξη υποθαλάσσιων διασυνδέσεων σε επιλεγμένες βραχονησίδες, όπου η αισθητική και περιβαλλοντική όχληση είναι μικρότερη. Ο συντελεστής χρησιμοποίησης (capacityfactor) των θαλάσσιων Α/Π ξεπερνά το 40% (σε σύγκριση με το <30 7="" lang="en-US" span="">MW ανά πύργο, σε σύγκριση με τα 3,0 ΜW σε εφαρμογές στη στεριά, ενώ η τεχνολογία τους εξελίσσεται διαρκώς. Με λιγότερους πύργους μπορεί να επιτευχθεί καλύτερο αποτέλεσμα με μικρότερη όχληση.

• Τέλος, πρέπει να διερευνηθεί η συμμετοχή της Ελλάδας στους μηχανισμούς εμπορίας αερίων ρύπων. Χωρίς να αμφισβητεί κανείς την κλιματική αλλαγή, είναι ένα ζητούμενο κατά πόσο αυτή μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στην χρήση του άνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή 8. Παρόλα αυτά, οι μηχανισμοί αγοράς που έχουν δημιουργηθεί απλά μετατοπίζουν το πρόβλημα στις χώρες της περιφέρειας τη στιγμή που οι ενεργειακοί κολοσσοί που εμπορεύονται τα πράσινα πιστοποιητικά συμβάλλουν όσο κανένας άλλος στην υπερθέρμανση του πλανήτη (π.χ. Shell).

Προϋπόθεση για τα παραπάνω, είναι η ύπαρξη κοινωνικών κινημάτων προάσπισης και ανάδειξης των δημόσιων αγαθών που δεν μπορεί και δεν πρέπει να περιορίζονται στα πλαίσια της ριζοσπαστικής αριστεράς. Οι οργανωμένες δυνάμεις της αριστεράς όχι μόνο δε φτάνουν για το μέγεθος και τη σπουδαιότητα του επίδικου αλλά δυστυχώς δε μπορούν να θέσουν απλά ερωτήματα στον ελληνικό λαό, όπως “ τι σημαίνει Δημόσιο Κοινωνικό Αγαθό και σε τι διαφέρει από ένα απλό εμπόρευμα ή μια υπηρεσία επ’ αμοιβή”. Η προάσπιση του δημόσιου αγαθού της ενέργειας – και όχι της ΔΕΗ με την έννοια μιας κρατικής εταιρίας – πρέπει να γίνει υπόθεση όλου του λαού.

Τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα με τη διάλυση του συνδικαλιστικού κινήματος που καθιστά αμφίβολη την όποια προσπάθεια αντίδρασης στο εσωτερικό της ΔΕΗ Α.Ε. Αξίζει να αναφερθεί η αδράνεια της ΓΕΝΟΠ στις επερχόμενες αλλαγές, αποτέλεσμα του χρόνιου συντεχνιασμού, της ώσμωσής της με τις εκάστοτε διοικήσεις και της απονομιμοποίησής της στα μάτια της κοινωνίας. Τα οικονομικά σκάνδαλα που αφορούσαν χρηματοδότηση δραστηριοτήτων της ΓΕΝΟΠ από την ίδια τη ΔΕΗ Α.Ε. – χρήματα το ύψος των οποίων και το που πραγματικά διατέθηκαν κανείς δεν ξέρει το ξέρει – έχουν αναστείλει κάθε δραστηριότητα της ομοσπονδίας.

Η κατάσταση αυτή, βέβαια, διευκολύνει παρατάξεις που έμμεσα έχουν αποδεχθεί την ιδιωτικοποίηση σαν μια πραγματικότητα (ΔΑΚΕ και επίσημη ΠΑΣΚ). Η στάση της ΕΑΜΕ (Φωτόπουλος) δεν είναι ούτε ενιαία ούτε σταθερή. Αν και διακηρυκτικά τάσσεται υπέρ κινητοποιήσεων, δεν φαίνεται να έχει δύναμη να κινητοποιήσει κόσμο ενώ στελέχη της εξακολουθούν να ωσμώνονται με το επίσημο ΠΑΣΟΚ – δέσμια συντεχνιακών ή άλλων προσωπικών συμφερόντων. Οι δυνάμεις της αριστεράς, μικρές και διασπασμένες χωρίς ουσιαστική παρέμβαση στους πραγματικά μαζικούς χώρους της εταιρίας που είναι οι ενώσεις των τεχνικών και τα ορυχεία.

Τα αποτελέσματα των εκλογών εκπροσώπου εργαζομένων (Απρίλιος 2013) στις τρεις θυγατρικές του Ομίλου ΔΕΗ Α.Ε. είναι ενδεικτικά:

Η χρόνια κακοδιαχείριση της ΔΕΗ – που περνούσε μέσα και από την ανοχή και στήριξη της ΓΕΝΟΠ – έχουν φθείρει σε μεγάλο βαθμό την εικόνα της στην κοινωνία. Στην ίδια την εταιρία έχει δημιουργήσει μια υδροκέφαλη, αδιαφανή και ανορθολογική λειτουργία (ενδεικτικά, το 40% των εργαζομένων έχουν κάποιο βαθμό ιεραρχίας που τους διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους εργαζομένους. Στους μηχανικούς το ποσοστό αυτό φτάνει μέχρι και το 60%) ! Αυτό συνοδεύεται από αντίστοιχα οικονομικά επιδόματα, δημιουργεί στεγανά, διευθύνσεις που αλληλοκαλύπτονται κλπ κλπ. Όχι μόνο αυξάνει το λειτουργικό κόστος αλλά συμβάλλει στην αδιαφάνεια, τη δυσλειτουργία και στην αδράνεια όλου του μηχανισμού.

Η συντεχνειακή πολυδιάσπαση αποτυπώνεται και στον τρόπο λειτουργίας των πρωτοβάθμιων σωματείων: μόνο στο χώρο του ΑΔΜΗΕ Α.Ε. – που είναι πρώτος στη λίστα αποκρατικοποίησης – σε σύνολο ~1400 εργαζομένων δραστηριοποιούνται 21 πρωτοβάθμια σωματεία. Ο παραμικρός συντονισμός και η ανάληψη δράσης είναι πρακτικά αδύνατη ...

Παρόλα αυτά, η ευρωπαϊκή εμπειρία καταγράφει συνεχείς εξελίξεις υπέρ του δημόσιου και κοινωνικού χαρακτήρα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Οι πρωτοβουλίες αυτές για την ώρα περιορίζονται στο χώρο της ύδρευσης και αποχέτευσης και αφορούν τη διοργάνωση άτυπων «κοινωνικών διαβουλεύσεων» κατά μιας συγκεκριμένης ιδιωτικοποίησης (π.χ. consulta social» κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού στη Μαδρίτη), τη διεξαγωγή επίσημων δημοψηφισμάτων με δεσμευτικό αποτέλεσμα για τις εθνικές και τοπικές κυβερνήσεις (π.χ. Ιταλία, Γερμανία) μέχρι και την ανάκτηση από το δημόσιο επιχειρήσεων και υποδομών που είχαν παραχωρηθεί σε ιδιώτες (Γαλλία, Γερμανία).

Η παρέμβαση της Αριστεράς πρέπει να ακολουθήσει αυτή την τακτική – του ανοίγματος στην πραγματική κοινωνία και της διαμόρφωσης μιας αντίστοιχης κοινωνικής συνείδησης για τα λαϊκά αγαθά και δικαιώματα.

Χωρίς τη διαμόρφωση μιας τέτοιας συνείδησης, εργατικίστικες τακτικές και οραματισμοί συμβουλίων εργαζομένων που θα πάρουν τις τύχες στα χέρια τους κλπ είναι ουτοπικές. Η εμπειρία από τα κοινωνικά συμβόλαια των περασμένων δεκαετιών που εξέθρεψαν μια κακώς νοούμενη δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία – ο χώρος της ΔΕΗ ήταν από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα – είναι ακόμα νωπή.

Αντίθετα, η Αριστερά πρέπει να πρωτοστατήσει στην οργανωτική ανασυγκρότηση του συνδικαλισμού στο χώρο της ΗΕ με τη δημιουργία πρωτοβάθμιων σωματείων ανά χώρο ή και κλάδο δουλειάς και όχι ανά ειδικότητα. Ενιαία Σωματεία στα οποία θα μετέχουν και το διοικητικό προσωπικό και οι τεχνικοί και οι μηχανικοί, που θα έχουν ένα μέσο μέγεθος που θα διευκολύνει τις μαζικές διαδικασίες, που θα είναι συγκεντρωμένα τοπικά και όχι διάσπαρτα σε όλη την επικράτεια.

Το βήμα αυτό, αν και δύσκολο είναι πραγματικά αναγκαίο. Ίσως η παρούσα κρίση, και η de jure διάσπαση της ΔΕΗ να είναι και μια ευκαιρία για την ανασυγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήματος.




Σημειώσεις:
1] Π.χ. Flash Economics: “The cost of energy will be a strategic variable in international competition”, January 2013
2] http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&plugin=0&language=en&pcode=ten00112
3] Κώδικας Διαχείρισης Συστήματος Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΦΕΚ Β΄ 103/31.01.2012)
Κώδικας Συναλλαγών Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΦΕΚ Β΄ 104/31.01.2012)
4] http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyepix_1_04/04/2013_516197
5] Ολόκληρη η μελέτη: http://www.rae.gr/site/categories_new/about_rae/elecmarktreorg.csp
6] http://www.energypress.gr/news/deh/DEH:-Ypografh-omologiakoy-daneioy-ypsoys-739-ekat
7] http://www.dei.gr/Default.aspx?id=901&nt=18&lang=1
8] Μια πολύ ενδιαφέρουσα και τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία είναι η τοποθέτηση του καθ. ΕΜΠ Δ. Κουτσογιάννη στην Ημερίδα του Ιδρύματος Ευγενίδου “Το κλίμα της γης αλλάζει ή το αλλάζουμε;”, Νοέμβριος 2011.

Ενεργειακή δημοκρατία και ανενεργή δημοκρατία

Ενεργειακή δημοκρατία και ανενεργή δημοκρατία

Αναφερόμενοι στη δημοκρατία, το πρώτο που διαπιστώνεται είναι το δραματικό έλλειμμα της από την καπιταλιστική κοινωνική και οικονομική οργάνωση που επιτείνεται σε συνθήκες νεοφιλελευθερης παγκοσμιοποίησης. Το δεύτερο που διαπιστώνεται είναι μια απεγνωσμένη προσπάθεια του συστήματος να πείσει ότι περισσότερη δημοκρατία δεν μπορεί να εξασφαλιστεί από κανένα σύστημα με κανενός είδους όρους. Εδώ και πολλά χρόνια, πολύ πριν από την κρίση, οι πολίτες παρακολουθούν με αμηχανία, να λαμβάνονται ζωτικές αποφάσεις για τη ζωή τους σε κέντρα λήψης αποφάσεων που δεν ελέγχουν και να οξύνονται σε ακραίο βαθμό οι ανισότητες.

Αναφερόμενοι στην ενέργεια, το πρώτο που διαπιστώνεται είναι ότι αποτελεί εδώ και δεκαετίες, έναν από τους πιο παγκοσμιοποιημένους, συγκεντρωμένους και μονοπωλιακά ελεγχόμενους τομείς της οικονομίας. Κοινή διαπίστωση αποτελεί επίσης ότι είναι ένας τομέας που στα πλαίσια της ελεύθερης αγοράς, δηλαδή σε συνθήκες όπου ο προγραμματισμός βάσει κοινωνικών αναγκών είναι αδιανόητος, η ενέργεια από μέσο παραγωγής μετατρέπεται σε προϊόν, με αποτέλεσμα, τα οικονομικά συμφέροντα και οι ανταγωνισμοί των εμπλεκομένων, να έχουν οδηγήσει και να συνεχίζουν να οδηγούν σε τεράστιες συγκρούσεις σε όλο τον πλανήτη.

Με τέτοιους όρους, η ενεργειακή δημοκρατία, δεν μπορεί παρά να αποτελεί ένα μακροπρόθεσμο όραμα, που προϋποθέτει τη δυνατότητα άσκησης δημοκρατικού κοινωνικού ελέγχου και καθορισμού των όρων παραγωγής και χρήσης της ενέργειας και δεν μπορεί παρά να διεκδικηθεί για το σύνολο της κοινωνίας.

Η ενεργειακή δημοκρατία ταυτίζεται από πολλούς με την αποκέντρωση της διαχείρισης της ενέργειας στηναυτοδιοίκηση και τη συνεταιριστική οργάνωση. Η δυνατότητα όμως αυτή, οδηγεί αυτόματα σε πολλά ερωτήματα, που αναδεικνύουν το πόσο σύνθετο είναι τόσο το πρόβλημα, όσο και οι απαντήσεις.

Παραθέτουμε κάποια από τα ερωτήματα αυτά:

Το πρώτο ερώτημα είναι «ποιά αυτοδιοίκηση» και «ποιοί συνεταιρισμοί», σε ποιά πολιτικά πλαίσια λειτουργούν σήμερα, ή σε ποιά πλαίσια θεωρούμε ότι θα έπρεπε να οδηγηθούν να λειτουργήσουν.

Είναι γεγονός ότι τόσο η αυτοδιοίκηση όσο και οι συνεταιρισμοί λειτουργούν σ’ ένα πλαίσιο ανταγωνισμού, που δεν διαφέρει από αυτό του ιδιωτικού τομέα, αλλά και με διαφορές από χώρα σε χώρα . Οι διαφορές αυτές δεν επιτρέπουν να απαντούμε με τον ίδιο τρόπο σε ανόμοια πράγματα και καταστάσεις. Για το λόγο αυτό, κρίνουμε αναγκαίο, να θεωρούμε τα κοινωνικά προαπαιτούμενα, εξίσου σημαντικά διερευνησης και ανάλυσης, όσο και τις προτάσεις.

Ειδικά στην Κρήτη, τα πρώτα έργα «ΑΠΕ» που εμφανίστηκαν ως «συνεταιριστικά» ή «αυτοδιοικιητικά», δεν παρουσάζουν καμιά διαφορά ποιοτική ή ποσοτική από τις ιδιωτικές επενδύσεις, όπως τα 1000 MW ηλιακής ενέργειας με διασύνδεση της Παγκρήτιας Συνεταιριστικής Τράπεζας, τα υβριδικά ΟΑΔΥΚ και Δήμων κλπ.

Το δεύτερο ερώτημα είναι, εάν η θεώρηση αυτή προϋποθέτει τη λειτουργία πολλών αυτόνομων αποκεντρωμένων ενεργειακών συστημάτων σε κάθε χώρα.

Σε περίπτωση που ζητούμενο είναι τα πολλά αποκεντρωμένα συστήματα, προκύπτουν άμεσα και τα επόμενα ερώτηματα:

α) Πόσο συμφέρει την κοινωνία η υιοθέτηση ενός τέτοιου πρότυπου σε συνθήκες ιδιωτικοποίησης της ενέργειας; ποιός θα διασφαλίσει τις προτεραιότητες στην παραγωγή, τη διανομή και τη χρήση σε σχέση με τις άλλες παραγωγικές δραστηριότητες; Ποιός θα διασφαλίσει τον καθε πολίτη ξεχωριστά από την ενεργειακή φτώχεια;

β) Με ποιό τρόπο –πολιτικά, οικονομικά και τεχνικά- θα γίνει η μετάβαση σε μια τέτοιου είδους οργάνωση της παραγωγής, μεταφοράς και διανομής της ενέργειας, όταν ο πολιτικός σχεδιασμός σήμερα βασίζεται στο ακριβώς αντίθετο μοντέλο, δηλαδή την κεντρική διαχείριση της ενέργειας, όχι μόνο σε εθνικό αλλά και υπερεθνικό επίπεδο. Ευρωπαϊκές οδηγίες, διευρωπαϊκά δίκτυα και αγωγοί, που υπερβαίνουν τον ευρωπαϊκό χώρο (π.χ. σχέδιο DESERTEC, αγωγοί υδρογονανθράκων  κλπ.), μηχανισμοί διασυνοριακών ανταλλαγών, δημιουργούν ένα τεράστιο δίκτυο αλληλεξαρτήσεων και κατανομές ρόλων, που εν τέλει εξαρτάται από υπερεθνικά λόμπι και το συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ τους, όπως αυτός κάθε φορά διαμορφώνεται. Στο σκηνικό αυτό διαμορφώνεται όξυνση των ανισοτήτων μεταξύ των χωρών μελών της Ε.Ε. και δημοκρατικό έλλειμμα στη λήψη των αποφάσεων και στον κρίσιμο τομέα της ενέργειας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο και θα ήταν ειρωνία να χαρακτηριστεί εύκολα ως προϊόν πολιτικής παρέμβασης του ανθρακικού λόμπι, το γεγονός ότι η Ε.Ε. εγκαλείται από τον

ΟΗΕ για μη τήρηση της συνθήκης του Άαρχους σε σχέση με τις διαδικασίες για την ενημέρωση και συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στη λήψη αποφάσεων .

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΑΓΑΘΟ

Η ενέργεια αποτελούσε ανέκαθεν ζωτικό αγαθό, όπως δηλώνει κι ο μύθος του Προμηθέα που θυσιάστηκε για να την αποκτήσει ο άνθρωπος. Θεωρούμε οτι η αντιμετώπιση μας για κάποια ζωτικά αγαθά, και ανάμεσα σε αυτά η ενέργεια, θα πρέπει να έιναι σύμφωνη με την προσέγγιση του Ντείβιντ Χάρβευ που ζητά «να εξετάσουμε τη διάκριση μεταξύ της χρήσης και της ανταλλακτικής αξίας» τους [3].

Η ενέργεια δεν μπορεί παρά να προσεγγιστεί με όρους δημοσίου συμφέροντος. Οι ενεργειακές μονάδες και οι ενεργειακοί πόροι, που συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την εξόρυξη –κι αυτό αφορά και στις ΑΠΕ αφού κατασκευάζονται από ενεργοβόρα υλικά, μέταλλα και σπάνιες γαίες- συνεπάγονται πολύ μεγάλα κόστη, οικονομικά και περιβαλλοντικά  και γι αυτό δεν μπορούν να αποτελούν αντικείμενο ελεύθερης αγοράς, με τη σπατάλη πόρων, φυσικών και οικονομικών,που αυτή συνεπάγεται. Το ίδιο βέβαια ισχύει για το σύστημα μεταφοράς και τα δίκτυα ενέργειας, που σήμερα στη χώρα μας ιδιωτικοποιούνται.

Ο ενεργειακός τομέας, δεν μπορεί παρά να αποτελεί παράγοντα ένος σχεδιασμού, που θα περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες της κάθε κοινωνίας, οριοθετημένες από τη συμβατότητα τους με το φυσικό περιβάλλον. 

Αντίθετα, με αυτή τη γενική αρχή, η ενέργεια, ανταγωνίζεται τόσο τις άλλες παραγωγικές δραστηριότητες, όσο και το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Αυτό επιτείνεται δραματικά από το γεγονός ότι η ενέργεια γιγαντώθηκε και αυτονομήθηκε ως τομέας οικονομικής δραστηριότητας. Μέσα σε πλαίσια σκληρού ανταγωνισμού, αποτελεί κατεξοχήν τομέα που ευθύνεται για βίαιες γεωπολιτικές ανακατατάξεις, λεηλασία φυσικών πόρων και βέβαια, αρπαγή γης (land grabbing). Στα πλαίσια δε της παγκοσμιοποιημένης κυριαρχίας του κεφαλαίου και των νεοαποικιακών σχεσεων βορρά-νότου με καθορισμένο πλαίσιο λειτουργίας  από υπερεθνικά κέντρα, (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου) η εκτεταμένη λεηλασία των ενεργειακών πόρων των εξαρτημένων χωρών μας επιτρέπει χωρίς υπερβολή να μιλάμε πλέον και για αρπαγή ενέργειας (energy grabbing).

Ο ενεργειακός σχεδιασμός είναι αναγκαίος και δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει και να αξιολογεί όλες τις πηγές και μορφές ενέργειας λόγω των πολλών παραμέτρων που πρέπει να ληφθούν υπ’οψη στον καθορισμό του μίγματος.

Όμως, αντί να έχουμε μια ολιστική θεώρηση του ζητήματος, οι αντιπαλότητες ή ακόμα και οι ιδεολογικές μονοσήμαντες προσεγγίσεις, οδήγησαν όχι μόνο τους πολίτες αλλά και τους ειδικούς, σε ευτράπελες –αν δεν ήταν τόσο τραγικές- καταστάσεις. Έτσι, η θεώρηση για απεξάρτηση από ορυκτά ή και εισαγόμενα καύσιμα υποβαθμίζει το γεγονός ότι το φυσικό αέριο (ως «μεταβατικό» καύσιμο) είναι και ορυκτό και εισαγόμενο, η σχέση εξάρτησης των μη σταθερών από τις σταθερές πηγές ενέργειας αποσιωπάται και η αρχική ιδέα αξιοποίησης των ΑΠΕ μετατράπηκε σε «πράσινη ανάπτυξη και επιχειρηματικότητα».

Δεν είναι καθόλου τυχαίο που τόσο το φυσικό αέριο όσο και οι ΑΠΕ, αξιοποιήθηκαν σε στενή σχέση με την ιδιωτικοποίηση της παραγωγής ενέργειας.

Κι ενώ η κοινωνία άρχισε να μετατρέπεται από θεατής σε πολέμιο της «νέας τάξης πραγμάτων» στον τομέα της ενέργειας, που αποφασιζόταν και υλοποιούνταν ερήμην της και εις βάρος της, οι αποφασίζοντες προχώρησαν σε νέο κύκλο παραπλάνησης.

Το επίκαιρο πλαστό και εκβιαστικό δίλημμα «ποιός είναι υπέρ και ποιός κατά των ΑΠΕ», βασίζεται στην παραδοχή ότι οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις ΑΠΕ -που με προτεραιότητα και για λόγους «ύψιστης εθνικής σημασίας» μπορούν να εγκατασταθούν κυριολεκτικά παντού στη χώρα μας- αποτελούν την βέλτιστη εφαρμογή εκμετάλλευσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας!

Ο περιορισμός κατά ακόμα και 100% των εκπομπών ρύπων, που πιθανόν είναι δυνατό να επιτευχθεί με μονάδες ΑΠΕ που υποστηρίζονται από μονάδες βάσης μηδενικών ή περιορισμένων εκπομπών (πυρηνική ενέργεια, γεωθερμία, υδροηλεκτρικά) που είτε δεν υπάρχουν οπουδήποτε, είτε δεν είναι επιθυμητές,  μετατρέπεται εύκολα σε γενικό εγχώριο «οραματικό στόχο» με υποτιθέμενη δυνατότητα επίτευξης παραγωγής ενέργειας σε κάθε χώρα ή και σε όλο τον πλανήτη, σε ποσοστό 100% από ΑΠΕ!

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, σαν από μηχανής θεός εμφανίζονται προοπτικές για  νέα κοιτάσματα υδρογονανθράκων, τώρα και σχιστολιθικού αέριου, δημιουργώντας μια πλαστή και πολιτικά επικίνδυνη ευφορία οτι το νέο Eldorado θα επιστρέψει την ανάκαμψη της οικονομίας και κατά συνέπεια την διατήρηση  του καταναλωτικού μοντέλου. Αυτή η καλλιέργεια σκόπιμη αυταπάτης, οτι η λύση βρίσκεται στην επείγουσα εφαρμογή ενός νέου εξορυκτισμού, θέτει σε δεύτερη μοίρα την εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων.

Ωστόσο, προκειμένου να προσαρμοστεί η πραγματικότητα στο όραμα των ΑΠΕ, αλλά και να λυθεί «εδώ και τώρα» το πρόβλημα της αποθήκευσης ενέργειας, βιώνουμε μια σειρά από υποχωρήσεις και επινοήσεις, μερικές από τις οποίες επιγραμματικά θα αναφέρουμε.

α) Αποδοχή του μοντέλου ανάπτυξης των ΑΠΕ

Αναφερθήκαμε ήδη στο επιχειρηματικό πρότυπο ανάπτυξης των ΑΠΕ, που προωθεί και εφαρμόζει την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, παραδίδοντας  δάση και προστατευτέες περιοχές και αποδεχόμενο ότι κατά προτεραιότητα μπορούν και πρέπει να γίνουν τόποι υποδοχής βιομηχανικών μονάδων ΑΠΕ, οι τόποι όπου το ηλιακό και αιολικό δυναμικό μεγιστοποιεί τα κέρδη.

Οι υποχωρήσεις σε θέματα περιβάλλοντος λόγω κρίσης για τις οποίες αγανακτούμε σήμερα, αφορούν σε πολύ μεγάλο βαθμό τα έργα ενέργειας και ειδικά τις ΑΠΕ, για τις οποίες οι «επιταχύνσεις» και οι «απαλλαγές από γραφειοκρατικές διαδικασίες» ξεκίνησαν από το 2001 με την τροποποίηση του δασικού νόμου (Ν 2941/2001).

β) Ένταξη υδροηλεκτρικών και υβριδικών σταθμών στις ΑΠΕ

Ξεχνώντας τη συζήτηση για το αν η υδροηλεκτρική ενέργεια από φράγματα είναι ή όχι ΑΠΕ και αγνοώντας την πληθώρα επιστημονικών ερευνών για τις συσσωρευτικές τους επιπτώσεις στο περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες, πολλοί είναι πρόθυμοι σήμερα να δεχθούν ως ΑΠΕ την ενέργεια που παράγεται από μεγάλους υδροηλεκτρικούς σταθμούς, ή και από αντλησιοταμιευτικούς σταθμούς που τροφοδοτούνται από γεωτρήσεις. Στην Κρήτη  προωθούνται πάνω από 18 τέτοια σχέδια, στη συντριπτική πλειοψηφία τους από τη γαλλική EDF την εταιρία με την μεγαλύτερη εγκατεστημένη ισχύ ηλεκτροπαραγωγής παγκόσμια  κυρίως από πυρηνικούς σταθμούς αλλά και από υδροηλεκτρικά φράγματα. Η ανησυχία είναι μεγάλη και για την προοπτική ιδιωτικοποίησης των υδατικών πόρων.

γ) Ένταξη των ηλιοθερμικών σταθμών στις ΑΠΕ

Πρόκειται για κατεξοχήν βιομηχανικές εγκαταστάσεις για τις οποίες απαιτούνται πολύ μεγάλες εκτάσεις γης και σημαντικές ποσότητες νερού, ενώ οι νέας τεχνολογίας (με διαθερμικό έλαιο και αποθήκευση ενέργείας με χρήση αλάτων) λόγω της ποσότητας και την επικινδυνότητας των χημικών που χρήσιμοποιούν, εντάσονται στην οδηγία Σεβέζο για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης από βιομηχανικές δραστηριότητες. Στην Κρήτη προωθούνται πολύ μεγάλες μονάδες –οι 5 στο Δήμο Σητείας- με συνολική ισχύ που υπερβαίνει το στόχο για ολόκληρη τη χώρα μέχρι το 2020 (250 MW). Οι πρόσφατες εγκρίσεις αδειών παραγωγής δείχνουν μια συγκυριακή πριμοδότηση για τις ηλιοθερμικές εγκαταστάσεις λόγω του οτι μπορούν με βάση τις μελέτες να κάνουν αποθήκευση ενέργειας στο κορεσμένο σύστημα της Κρήτης. Παρόλα αυτά, οι σοβαροί κίνδυνοι για τις τοπικές κοινότητες λόγω πιθανού βιομηχανικού ατυχήματος, η βεβαιότητα ρύπανσης των υπόγειων υδροφορέων, οι τεράστιες εκτασεις που απαιτούνται για την εγκατάσταση (περίπου 7.500 στρέμματα) με επακόλουθες συγκρούσεις χρήσεων γής και τέλος οι μεγάλες ετήσιες ανάγκες υδροδότησης (τουλάχιστον 200.000 m3 νερό/έτος) σε μια περιοχή άμεσα απειλούμενη με ερημοποίηση, δημιουργούν την πεποίθηση οτι πολιτικοί παράγοντες και επενδυτές δεν έχουν κανένα φραγμό ή κόκκινη γραμμή στην τυχοδιώκτική και επικίνδυνη πολιτική τους.

δ) Ένταξη της καύσης απορριμμάτων στις ΑΠΕ

Έξω από κάθε λογική, παρά το γεγονός ότι έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της πρόληψης που χαρακτηρίζει το ζήτημα της ορθής διαχείρισης των απορριμμάτων και παρά το γεγονός της μηδαμινής συμμετοχής της καύσης απορριμμάτων στην παραγωγή ενέργειας, με το Ν. 3851/2010  βαφτίζεται ως ΑΠΕ και η ενέργεια που παράγεται από καύση απορριμμάτων και μάλιστα επιδοτείται.

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ 

Η Κρήτη αποτέλεσε ένα πεδίο εφαρμογών για τη σταδιακή ανάπτυξη και τη μεγιστοποίηση διείσδυσης των ΑΠΕ, ακριβώς επειδή είναι ένα νησί με μεγάλες ενεργειακές ανάγκες και παράλληλα ένα αυτόνομο σύστημα.

Μέχρι την έγκριση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ (2008), στην Κρήτη είχαν εγκατασταθεί ΑΠΕ (αιολικά) ισχύος 92,6 MW, με ισχύ μονάδων βάσης 817 MW. Το σύστημα της Κρήτης είχε χαρακτηριστεί από τη ΡΑΕ κορεσμένο και εξεταζόταν η δυνατότητα (ΡΑΕ 85/2007) να εγκατασταθούν φωτοβολταϊκές μονάδες.

Είχε βέβαια προ πολλού επιλεγεί και ήταν σε υλοποίηση το πρότυπο ανάπτυξης των ΑΠΕ σε επιχειρηματική βάση και χωρικά στην ύπαιθρο και όχι στο δομημένο χώρο. Η δυνατότητα εγκατάστασης μονάδων αυτοπαραγωγής (και μόνο φωτοβολταϊκά στις στέγες) δόθηκε μόλις το 2010. Σήμερα είναι εγκατεστημένες μονάδες αιολικών και φωτοβολταϊκών σταθμών, συνολικής ισχύος 258 MW, με συμμετοχή στην ηλεκτροπαραγωγή 18%.

Το «επενδυτικό ενδιαφέρον» στην Κρήτη είναι για έργα περίπου 6.500 MW!

Ειδικότερα πρόκειται για έργα 2483,5 MW με άδεια παραγωγής και 2722,4 MW με αιτήσεις σε αξιολόγηση, επί 29525,4 MW και 24395,3 MW αντίστοιχα σε όλη τη χώρα, όπου δεν συμπεριλαμβάνονται αιτήσεις για φωτοβολταϊκούς σταθμούς για τις οποίες υπάρχει αναστολή αξιολόγησης σύμφωνα με την από 10.8.2012 ανακοίνωση του ΥΠΕΚΑ.

Ακριβώς επειδή το Σύστημα της Κρήτης χαρακτηρίζεται κορεσμένο, όλα αυτά τα έργα υπάγονται στις εξαιρέσεις των περιορισμών,  για ένταξη έργων ΑΠΕ στα μη συνδεδεμένα νησιά, είτε επειδή αναλαμβάνουν έργα διασύνδεσης, είτε επειδή υπόσχονται αποθήκευση ενέργειας (υβριδικά, ηλιοθερμικά) .

Στην Κρήτη δεν υπάρχουν περιοχές αποκλεισμού για προστασία φυσικού περιβάλλοντος, δεν έχει εκδοθεί κανένα Διάταγμα με βάση την περιβαλλοντική νομοθεσία και προστατεύονται μόνο ο Εθνικός Δρυμός της Σαμαριάς και το φοινικόδασος στο Βάι. Ζητείται από τους επενδυτές να αποδείξουν ότι τα έργα δεν βλάπτουν το προστατευτέο αντικείμενο.

Όλα τα παραπάνω έργα ανταγωνίζονται τη γεωργική γη, τα βοσκοτόπια, το τοπίο, αγροτικό και φυσικό, για τα οποία δεν κρίθηκε ποτέ αναγκαίο να εκπονηθούν Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια. Ανταγωνίζονται ακόμα και τον τουρισμό για τον οποίο έχει εκπονηθεί Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο.

Η σύγκριση των Χωροταξικών Πλαισίων Τουρισμού και ΑΠΕ, αποτελεί τη μέγιστη απόδειξη για το τι σημαίνει πρόκληση συγκρούσεων στις χρήσεις γης! Στην πραγματικότητα κάθε τομεακή πολιτική «θέλει» όλο το χώρο για τον εαυτό της, με αποτέλεσμα να έχουμε ως πολιτική σχεδιασμού το «μη σχεδιασμό».

Τώρα αναθεωρείται το Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο με βασικό πολιτικό στόχο την εναρμόνισή του με την μεταγενέστερη από την έγκρισή του (2003) εθνική και ευρωπαϊκή πολιτική.Παράλληλα συνεχίζεται η ψήφιση νόμων που προωθούν fast track διαδικασίες και εμβόλιμες χωροθετήσεις.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σήμερα στη χώρα υπάρχουν ήδη μονάδες ενέργειας για ζήτηση πολύ μεγαλύτερη από αυτή που υπάρχει. Ακούγεται ως ειρωνία, αλλά ακόμα και οι υποχρεώσεις της χώρας στο θέμα της εξοικονόμησης ενέργειας με βάση τις ευρωπαϊκές οδηγίες, έχουν εκπληρωθεί στο ακέραιο, λόγω κρίσης!

Σε τέτοιες συνθήκες, είναι απαράδεκτο να διοχετεύονται πόροι για νέες μονάδες ενέργειας, είτε πρόκειται για ανθρακικές μονάδες, είτε για μονάδες φυσικού αερίου, είτε για βιομηχανικές ΑΠΕ.

Αν οι «ενεργειακοί παίκτες» εκμεταλλεύονται την κρίση για να καθορίσουν τη μελλοντική θέση τους, η κοινωνία θα πρέπει να απαιτήσει ακόμα πιο επιτακτικά και οργανωμένα τους όρους εκείνους που θα επιτρέψουν την εκπόνηση ενός σχεδιασμού που θα συνδυάζει και θα διασφαλίζει οικονομία σε φυσικούς και οικονομικούς πόρους για την κοινωνία και όχι για τους δείκτες της ανάπτυξης και φυσικά τη δημοκρατία που θα της επιτρέπει συμμετοχή στη λήψη στων αποφάσεων.

Στο σχεδιασμό της ενέργειας, για τα συμφέροντα της χώρας και της κοινωνίας είναι αναγκαίο:

• Να διακρίνουμε  τα επίπεδα, παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, εθνικό.

• Να διακρίνουμε τους στόχους σε βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους, για να μην μετρέπονται κάποια μακροπρόθεσμα οράματα σε συγκυριακές «ευκαιρίες» εκμετάλλευσης της κρίσης.

• Να εξασφαλίσουμε το δημόσιο χαρακτήρα της ενέργειας, στα πλαίσια μιας κοινωνικά δίκαιης και βιώσιμης παραγωγικής ανασυγκρότησης, με τη θεώρηση οτι η ενέργεια είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα.

• Να προκαθορίσουμε το παραγωγικό πρότυπο και στη συνέχεια να σχεδιάσουμε το ενεργειακό πρότυπο που θα το υπηρετεί.

• Να προτάξουμε την εξοικονόμηση ενέργειας και την εξοικονόμηση των πόρων για την ενέργεια και να προστατεύσουμε, κατά προτεραιότητα, τη γη και το νερό.

• Να σχεδιάσουμε ένα ενεργειακό πρότυπο που θα εξασφαλίζει ενεργειακή ασφάλεια και αυτάρκεια που να αντέχει σε απρόβλεπτες καταστάσεις, ανεξάρτητα από συνεργασίες και ανταλλαγές. Στη διαδικασία αυτή δεν χωρούν πολιτικοί στόχοι που δεν τεκμηριώνονται τεχνικοοικονομικά, που συνεπάγονται τεράστιες δαπάνες για αμφίβολα αποτελέσματα, που παρεμβαίνουν και αλλιώνουν τις παραγωγικές προτεραιότητες, που μετατρέπουν τη χώρα σε τμήμα ενός υπερεθνικού ενεργειακού σχεδιασμού, όπως είναι τα διευρωπαϊκά δίκτυα ενέργειας, που άλλοι ελέγχουν.

Πολύ μεγάλη βοήθεια μπορούν να προσφέρουν, επιστήμονες που προσπαθούν να φέρουν την ενέργεια στα μέτρα και τον έλεγχο των ανθρώπων, αν προαχθεί η ανεξάρτητη ακαδημαϊκή έρευνα.

Ειδικά για τις ΑΠΕ, ο ενεργειακός σχεδιασμός θα μπορούσε και θα έπρεπε:

• Να αποκλείσει την εκχώρηση του αέρα και του ήλιου –πακέτο με πολύ μεγάλες εκτάσεις γης, κύρια δασικής-, στη διεθνοποιημένη αγορά ενέργειας με επαχθείς όρους έναντι χρέους και μάλιστα στ’ όνομα του περιβάλλοντος.

• Να μην υποκύψει στον εκβιασμό της «εδώ και τώρα» αποθήκευσης ενέργειας, υιοθετώντας κοστοβόρες (οικονομικά και περιβαλλοντικά) λύσεις.

• Να «μετρήσει» κατά προτεραιότητα ένα πρότυπο αποκεντρωμένης διαχείρισης, που θα συνδέει τις ΑΠΕ με τις παραγωγικές δραστηριότητες στα πλαίσια της αυτοπαραγωγής, θα οδηγεί τις μονάδες στο δομημένο χώρο και στα υφιστάμενα δίκτυα, αναιρώντας την ανάγκη διάνοιξης νέων δρόμων και εγκατάστασης νέων δικτύων.

• Να μελετήσει τον κύκλο ζωής του τεχνολογικού εξοπλισμού και τη σχέση εξάρτησης των ΑΠΕ με τα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια, αποκλείοντας το ενδεχόμενο να συνεχίσουν να αναπτύσσονται, μόνο και μόνο για να υποστηρίζουν -ως μονάδες βάσης- μια αέναη ανάπτυξη βιομηχανικών εγκαταστάσεων ενέργειας.

Από ένα τέτοιο σχεδιασμό, για την κοινωνία και τη χώρα και όχι για τους δείκτες της «πράσινης ανάπτυξης», είναι βέβαιο ότι θα προέκυπτε ανατροπή του συνόλου της πολιτικής και της νομοθεσίας που ισχύει σήμερα.

Κωστής Δαμιανάκης - Βάννα Σφακιανάκη

Οκτώβριος 2013

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Αργύριος Μαρινάκης Έλλην Πολίτης

Εάν σάς άρεσε , διαδώστε τό, αναδημοσιεύσετε τό άρθρο.
Γίνετε αναγνώστης τής Ιστοσελίδος μας.

Σκέψου...... δέν είναι παράνομο ακόμη.